İMARET VE TABHANE (MİSAFİRHANE): İmaret ve tabhaneler, fakirlere, yoksullara ve yolculara bedava yemek verildiği ve korunup barındırıldığı yerlerdir. Evliya Çelebi II. Bayezid Külliyesi'nin imarethanesinde her gün fakirlere bol ve kusursuz yemeklerin verildiğini yazar.

Bina "L" plan tipinde inşa edilmiştir. Dış ölçüleri, 42,05 ve 41,35m'dir. Bütün bina köfeki taşından yapılmıştır. "OKUMUN DÜŞTÜĞÜ YERE CAMİ..." İSultan II: Bayzezid, Amasya'da valiliği sırasında hat hocası ve sevdiği arkadaşı Şey Hamdullah Efendi ile Meşk Kayası'nda sohbet ederken "Bir gün tahta geçer isem, Amasya'ya cami yaptırmayı arzu ediyorum" der ve Şeyh Hamdullah'a, şehrin neresine bir cami yaptırmanın daha doğru olacağını sorar. Şeyh Hamdullah yayını gerip bırakır: "Okumun düştüğü yer daha uygundur" der. II. Bayezid 1481'de tahta geçer ve bir yıl sonra da Şeyh Hamdullah'a verdiği sözü yerine getirir.


HAZERANLAR KONAĞI
Hatuniye Mahallesi, Yeşilırmak sahil şeridinde, Roma Dönemi sur duvarları üzerinde yer alır. 19. yüzyıl sivil mimarlık örneği yapılar arasında özel bir yeri ve önemi olan Hazeranlar Konağı, 1976 yılında Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğünce satın alınmış ve aynı Genel Müdürlükçe restore edilmiştir. 1984 yılında etnografik eserlerin sergilendiği bir "Müze-Ev" olarak ziyarete açılmış, 1998 yılında tekrar restorasyona alınmıştır. Müze 12 Haziran 2001 tarihinde yeniden ziyarete açılmıştır.

KONAĞIN TARİHÇESİ Konağın yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir, fakat ünlü şair Ziya Paşa'nın Amasya Mutasarrıflığı sırasında Defterdarlık görevi yapan Hasan Talat Bey tarafından 1865 yılında yaptırıldığı düşünülmektedir.

Konağın adı, Talat Beyin kızı olan ve uzun süre konağın sahibi olan Hazeran Hanımdan gelmektedir. Konak 1976 yılında kamulaştırılmıştır; bugün de 2/A Kentsel Sit alanı statüsündedir.
KONAĞIN MİMARİSİ: Konak, geleneksel Osmanlı sivil mimarisinin örneklerini bünyesinde barındıran, Kastamonu, Kula ve Safranbolu evleri ile benzerlik gösterir. Yapı, kuzey-güney yönünde, bodrum katı dahil üç katlı, açık avlulu, iki ana girişli, işlevsel olarak Haremlik ve Selamlı olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Dışarıya kapalı olan avlunun batı duvarında büyük bir ocak vardır. Yine avlunun ortasında yöre mimarisine özgü bir su kuyusu bulunmaktadır.

Binanın bodrum katı bir zamanlar ahır olarak kullanılmıştır. Şimdi ise Devlet Güzel Sanatlar Galerisi olarak düzenlenmiştir ve faaliyetlerini sürdürmektedir. Konağın bu bölümü, M.S: II. yüzyılda moloz taşlardan yapılmış olan, 3 m kalınlığındaki sur duvarlarına oturtulmuştur.

Bina, ahşap kalaslara bindirme tekniği kullanılarak, 5 adet ahşap direkle Yeşilırmak yönünde dışa taşırılmıştır. Böylece yapının kullanım alanı genişletilmiştir. Konutun doğu cephesi hariç tüm cephelerinde cumbalar vardır. Hazeranlar konağı, "Orta Sofa Plan" uygulamasının önemli eserlerinden biridir. Bu plan tipi genellikle İstanbul'daki 18. ve 19. yüzyıl Osmanlı evlerinde kullanılmıştır.


KONAK GEZİ PLANI: Gişeden sonra, sağda bulunan kiler bölümü ahşap merdivenlerden çıkıldıktan sonra selamlık girişine ulaşılır. Burada bulunan merdivenlerle üst kat selamlık holüne geçilir. Selamlık bölümünde yer alan Oturma Odası, Anı Odası ve Baş Oda gezildikten sonra çift kanatlı ahşap kapıdan konağın üst kat haremlik bölümüne girilir. Sağ tarafta Mabeyn Odası, üst kat Orta Sofa ve bu kısmın etrafında yer almakta olan Mabeyn Yatak Odası, Hizmetçi Odası, Çeyiz Odası ve eyvanlar gezilir. Daha sonra üst kat eyvanında yer alan iki taraflı merdivenlerle alt kat haremlik bölümüne inilir. Bu bölümün hemen sağında Mabeyn Oturma Odası (Keçeli Oda) ve yatak Odası, alt kat güney eyvanı, Oturma Odası (Yemek Odası), doğu eyvanı ve mutfak gezildikten sonra Konak ziyareti tamamlanır. Konak avlusundan konutun bodrum katında yer alan Devlet Güzel Sanatlar Galerisine geçilir. Burada sergi salonu gezildikten sonra, güney batıdaki kapıdan merdivenlerle Yeşilırmak kenarında bulunan bahçeye inilir.

GÖKMEDRESE: Selçuklu Dönemi eseridir. 1266-12677 yıllarında, o sıralar Amasya valisi olan Şerafeddin Torumtay tarafından yaptırılmıştır. Bu nedenle Troumtay Camii olarak da bilinir.

Caminin doğu duvarına bitişik olarak yaptırılan türbenin, turkuaz rengi, mavi çini ve sırlı tuğlalarından dolayı "Gökmedrese" adını almıştır. Bu türbe dikkate alınmadığı takdirde, Gökmedrese'nin dikdörtgen bir planı olduğu görülür. Dış mekanı kalın, masif duvarlarla kaplıdır. Ana giriş kapısının iki yanında bulunan pencereler ve camiinin doğu yönündeki dört pencere vasıtasıyla aydınlanmaktadır.

Aslında bina, medreseden çok, Selçuklulara özgü ulu cami tipindedir. Ağaç oymacılığının en güzel örneklerinden biri olan cami kapısı şu anda Amasya Müzesi'nde sergilenmektedir. Cami içi 15 bölümden oluşur. Hemen her bölümün üzerinde kubbe ve tonoz (bir mimari örtü elemanı) vardır. Ortada yer alan kubbe ise en büyüğüdür. Yapıda tam bir simetri hakimdir.


AMASYA MÜZESİ: Amasya ve çevresinde bulunan yirmi bini aşkın eser Amasya müzesinde sergilenmektedir. Hititlerden Romalılara, Selçukludan Osmanlı'ya kadar bir çok medeniyete ait eselerin sergilendiği Amasya Müzesini daha yakından tanıyalım. Fırtına Tanrısı Teşup (M.Ö. 1400-1200) 1962 yılında Doğantepe yakınlarında bulunan ve Arkeoloji Literatürüne “Hitit Fırtına Tanrısı Teşup” olarak geçen Hitit Tanrı Heykelciği. Bronzdan döküm tekniği ile yapılmış olan heykelcik, 21.5 cm boyunda ve 1340 gr. ağırlığındadır. Hitit imparatorluk dönemi kaya kabartmalarında yer alan tanrı tasvirleri ile, özellikle de Boğazköy Yazılıkaya Açıkhava Tapınağındaki tanrı kabartmalarıyla benzerlik gösterir.

İlhanlı Dönemi Mumyalar: (14 yy) Amasya 1258-1341 tarihleri arasında İlhanlıların idaresi altına girmişti. Büyüklerine çok değer verdikleri bilinen İlhanlılar, bazı yöneticilerini ve onların ailelerini mumyalamak suretiyle cesetlerinin bozulmalarını engellemişlerdir. Amasya müzesinde sergilenmekte olan Mumyaların, bu dönemde devleti idare eden emirlere, ve onların ailelerine ait olduğu düşünülmektedir. 2002 Haziran'ında National Geographic Kanalı, bu konuyla ilgili bir belgesel ( Mummy Road Show) hazırlamıştır.


Click this bar to view the full image.Bizans Dönemi Mezar Lahiti: Bu Bizans dönemine ait yüksek kabartma mezar lahiti, Merzifon'da bulunmuştur. Lahit üzerindeki kitabede, "Saygı ve Merhamet duygularıyla yaklaşanlar Tanrı'dan iyilik görsünler. Ancak kötü niyetle yaklaşanlar ve mezarı ele geçirmeye çalışanlar veya başka bir kötülük yapanlar için, bu dünya basılmaz, denizler aşılmaz olsun. Çocuklarının ve karısının hayrını görmesin, rızkı azalsın" cümlelerine yer almaktadır.

AYNALI MAĞARA:

Amasya vadisinde yer alan mağaralardan en önemlisi ve en ünlüsü, AYNALI MAĞARA'dır. Büyük blok kaya parçası oyularak yapılmıştır. Yerden yüksekliği 10-15m kadardır. Dış cepheden bakıldığı zaman usta bir taş işçiliği gözlenir.

Mağaranın tamamı parlatılmıştır. Buraya "Aynalı Mağara" denmesinin nedeni de, güneş vurduğu zaman mağaranın cephesinin parlamasıdır. Burasının, mezar olarak değil de yerleşim ve ibadet amacıyla oyulmuş olması muhtemeldir. Mağaranın içinin çok geniş olması ve duvarlarda yer alan renkli resimler ve mağaranın alınlığında yazan "Büyük Rahip Tes" yazısı bu düşünceyi destekler. Mağaranın giriş kapısı, yerden 4-5 metre yüksekliktedir. Mağaranın içinde, biri dikdörtgen, diğeri kare biçiminde iki oda vardır. Dikdörtgen olanı asıl mezar odasıdır. Kare şeklindeki odada ise, 11. yy'da Bizanslılar tarafında yapıldığı tahmin edilen renkli duvar resimleri bulunmaktadır.

Tonoz kısmında altısı sağda, altısı solda olmak üzere on iki havari tasvirleri vardır. Kuzey ve güney duvarlarında ise bir takım kadınlı erkekli figürler bulunmaktadır. Doğu cephesinde ise Hz. İsa, Hz. Meryem ve Lohannes'ten oluşan Deizziz kompozisyonu görülmektedir. Hz. İsa'nın on iki havarisinden birinin, Hristiyanlığı bu mağarada yaydığı rivayet edilir.

Amasya Cami ve Mescitleri


Burmalı Minare Cami (Merkez)

Anadolu Selçuklu Hükümdarı Gıyaseddin II. Keyhüsrev zamanında, Veziri Necmeddin Ferruh Bey ve kardeşi Haznedar Yusuf Bey tarafından 1237-1247 yılları arasıdan yaptırıldığı sanılmaktadır. Ancak, Yapının inşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Caminin bitişiğinde Ferruh Bey’in mezarı bulunduğu için, camiyi yaptıranın da Ferruh Bey olduğu tahmin edilmektedir. Damadı İzzeddin Mehmed Pervane Bey de 1300 yılında vakıflarını tanzim etmiştir.

Deprem ve yangınlarda zarar gören cami birkaç kez onarım görmüştür. Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde, minaresinin ahşap ve isminin de Mahkeme Camisi olduğundan söz etmiştir. 1730 yılındaki büyük yangında, yanan caminin ahşap minaresi, bu defa taştan burmalı olarak yapılmış ve cami de ismini minaresinin şeklinden almıştır. 1939 depreminde de büyük zarar gören cami 1958 yılında onarım geçirmiştir.

Dikdörtgen planındaki cami, Anadolu Selçuklularının ilerlemiş kubbeli cami tipindedir. Kuzey cephesine göre sağda minare, sol köşede ise türbe yer almaktadır. Türbe "Cumudar" adıyla da bilinmektedir. Camiyi batı ve doğu cephelerinde dörder pencere aydınlatmaktadır. Caminin esas yapısı, Selçuklu mimari üslubunu taşımakla birlikte burmalı minare daha çok Osmanlı özelliği göstermektedir. XVII.yüzyılın başlarında yapılmıştır.

Caminin ibadet mekanı kıble duvarına dikey, iki sıra örülerek meydana getirilmiş tek taşıyıcı ayak ile üç sahana ayrılmıştır. her sahan üç bölüm olmak üzere, tüm mekân 9 bölümlüdür. Bölümleri birbirinden ayıran payeler birbirine sivri kemerlerle bağlıdır. Orta nefteki bölümlerin üzeri kubbelerle örtülü olmasına karşılık yan neflerden kıble duvarına yakın birer bölüm çapraz, diğerleri beşik tonozla örtülüdür. Caminin kuzey cephesi süslemelerle bezelidir.

Caminin kuzeydoğusundaki Türbe, kare kaide üzerine sekizgen planlıdır. Kare kaideden sekizgene geçmek için köşeler üçgen şekilde kesilmiştir. Kesme taştan yapılmış olup, diğer mezar anıtları gibi iki katlıdır. Birinci kattaki oda, bir süre kütüphane olarak kullanılmıştır.

Zemindeki mahzen bölümünde ise, günümüzde Amasya Müzesi’nde sergilenen, Şehzade Cumudar’ın mumyası bulunmakta idi. Bundan dolayı bu türbeye "Cumudar Türbesi" de denmektedir. Ancak, türbe, Ferruh Bey’e ait olup, türbede Ferruh Bey ile oğlu Yusuf Bey gömülüdür. Türbenin doğu, batı ve kuzey kısmında birer pencere yer almaktadır. Batı yönündeki pencere oldukça süslemelidir.


Gökmedrese Cami (Merkez)
Amasya’nın batısında, yer alan camiyi Amasya Beylerbeyi Emir Seyfeddin Torumtay 1266-1267’de yaptırmıştır. Cami, medrese ve mezar odası ile kapalı bir külliye şeklindedir.

Caminin yanında bulunan kümbet, mavi renkte çinilerle süslendiğinden Gökmedrese adını almıştır. Sadece kesme taş mimarisi olgun nispetleri ve süslemeleri bakımından Anadolu’da eyvan biçimli portali olan bir camidir.

Türbe tuğla ve tek renkli koyu yeşil çinilerden meydana gelmiş zikzak motiflidir. Cami Anadolu Selçuklu mimarisinin en güzel örneklerinden biridir. XIX.yüzyılda onarım gören Cami, 1926-1977 yılları arasında Amasya Müzesi olarak kullanılmıştır. Dikdörtgen plânlı, kesme taştan kalın duvarlıdır. Hem cami hem de medrese olarak kullanılmıştır. Kapısında II.Abdülhamid’in yaptırdığı onarım yazıtı bulunmaktadır.

Ağaç işçiliğinin güzel bir örneği olan kapısı günümüzde Amasya Müzesinde sergilenmektedir. Çevresi geometrik motiflerle süslü ana kapının iki yanındaki pencereler Selçuklu taş işçiliğinin en güzel örneklerindendir. Pencereler zengin mukarnaslarla yukarı doğru daralmaktadır. İki sırada dörderden 8 kalın ayakla mihraba dik 3 bölüme ayrılan mekân sivri kemerler üzerine oturan kubbe ve tonozlarla örtülüdür. Girişte soldaki üç sandukadan biri Torumtay’ın soyundan gelen Necip Bey’e aittir.

Mihrap yarım silindirik biçimiyle basit bir görünümdedir. Medreseye bitişik, kuzeydoğudaki türbe, mimarisi ve süslemeleriyle Selçuklu sanatını yansıtmaktadır. Kesme taştan yapılmıştır. Kare plan üzerine, sekizgen yüksek kasnaklı, yıldız piramidal, tuğla bir külahla örtülüdür. Torumtay’ın türbesi caminin karşısındadır.

Bayezid Camisi (Merkez)
Ziya Paşa Bulvarında, yeşilırmak’ın güney kıyısındadır. Osmanlı Sultanı II.Beyazıt tarafından 26 yıl valilik yaptığı Amasya’ya armağan olarak 1482-1486 arasında Mimar Şemseddin Ahmet’e yaptırılmıştır.

Osmanlı mimarisinin özgün örneklerinden biridir. 1957’de depremden yıkılan son cemaat yeri ve kubbeleri 1591’de onarılmış, 1651’deki depremde yıkılan bölümleri de 1669’da Merzifonlu İbrahim Ağa ile Ahmed Paşazade Hacı Ali Ağa tarafından onartılmıştır.

Yapı kesme taştan olup, ters T plânlıdır. Kuzeydeki son cemaat yeri, 6 yeşil mermer yuvarlak sütun üzerine oturan 5 sivri kemerin taşıdığı 5 kubbe ile örtülüdür. Son cemaat yerindeki pencere üstleri mavi beyaz çini panolarla süslenmiştir. Buranın iki ucunda yükselen tek şerefeli iki minaresinden soldakinin gövdesi dikine yivli, sağdakinin gövdesi ise zikzak taş dekorludur. Mukarnaslı giriş kapısı üzerindeki 3 satırlık mermer yazıtını hattat Şeyh Hamdullah (1436-1517) yazmıştır.

Yapının plânı büyük bir kemerle ayrılan iki kare mekânla, doğu ve batı yanlarda üçer kubbeli yan mekânlardan oluşur. Orta mekânı sekizgen kasnaklarında 16’şar pencere bulunan iki büyük kubbe örter. Kubbelerden biri son cemaat yeri ile yanlarda dörder köşeli iki ayak üzerine, ikincisi iki ayak üzerindeki yüksek kemerlerle üçgenler oluşturur.

Kubbe içi ve pencere kemerlerinin üzeri zengin kalem işleri ile süslenmiştir. Beyaz ve kırmızı mermerlerden yapılmış olan mihrap üzerinde Ayet-el Kürsî yazılıdır. Mermer minberin pabuçluklarını 5 kare pano süslemektedir. Avlu ortasında yer alan 12 kenarlı şadırvan, 12 sütunun taşıdığı, 12 yüzlü sivri piramit bir çatıyla örtülüdür. Türidizade Hacı Ali Ağa 1738’de halkın sıcak su ile abdest almalarını sağlamak amacıyla özel bir düzenek yaptırmış ve bağının gelirini buraya vakfetmiştir.

Caminin batı yönünde U plânlı Beyazıt Medresesi vardır. Avlunun batı duvarına bitişik olarak inşa edilmiş olan medresenin yapım tarihi 1486’dır. Sultaniye olarak da bilinen II. Bayezid Medresesi 1922’den beri Amasya İl Halk Kütüphanesi olarak kullanılmaktadır.

Evliya Çelebi, XVII.yüzyılda Amasya’da bulunan 10 medreseden en süslü ve en bakımlısının Sultaniye Medresesi olduğundan söz etmiştir. Binanın doğu, batı ve kuzey cephelerinde, talebe hücreleri sıralanmıştır. Dershane, binanın güney tarafında yer alır ve yayvan bir kubbe ile örtülüdür.


Beyazıt Paşa Camisi (Merkez)

Kentin kuzeydoğusunda, Kuş Köprüsü yanındaki Beyazıt Paşa Camisi’ni Amasya Emiri Bayezid Paşa tarafından 1414 yılında yaptırılmıştır.

Ters T plan şemasın sahip, zaviyeli camilerdendir. Son cemaat yerini çevreleyen mermer üzerindeki geometrik süslemeler, en belirgin özelliklerindendir. Son cemaat yerinin üzeri üçgen bingilerle sekizgen bir kaide üzerine oturan 5 kubbe ile örtülüdür.


Çilehane Camisi (Merkez)

Çilehane Mahallesi’nde Pirler Parkı karşısındadır.Camiyi Çelebi Mehmed’in emirlerinden Yakup Paşa 1413’te yaptırmıştır. 1939 depreminden büyük zarar görmüş, 1964 yılında Vakıflar genel Müdürlüğü tarafından onartılmıştır.

Duvarları moloz taş ve tuğla karışımıdır. Tekke ve cami olarak iki bölümden oluşmaktadır. Batı kapısından girilince, sağda cami ve çile odaları; solda ise Aşağı Pirler Türbesi ve Halveti Tekkesi bulunur.

Caminin kuzeybatı köşesindeki tuğla ve taş karışımı silindirik gövdeli minaresi tek şerefelidir. Cami ve Tekkeyi büyük bir kubbe örtmektedir.




Fethiye Camisi (Merkez)

Kuba Dede Camisi olarak da anılan Fethiye Camisi, Fethiye Mahallesi’nde, fethiye Sokağı’ndadır. Bizans İmparatoru Phocas’ın kızı Helena, VII. yüzyılın ilk yarısında buraya bir kilise yaptırmıştır.

1116 yılında Ankara’dan Amasya valiliğine getirilen Danişmedli Fetih Gazi, kiliseyi camiye çevirterek kendi adını vermiştir.1884’te İncezade Hacı Arif’in yaptırdığı onarımda camiye bir minare eklendiği yazıtından anlaşılmaktadır. 1939 depreminde büyük hasar görmüş ve yeniden yapılmıştır. 1956 yılında tekrar onarılarak ve ibadete açılmıştır.Caminin bodrumundaki 4 mumya (Amasya Valisi İzzeddin Mehmed Pervane, eşi, oğlu ve kızının mumyaları) 1982’de Amasya Müzesine konmuştur.

Gümüşlü Camisi (Merkez)

Yavuz Selim Meydanındadır. Gümüşlü Camii’nin ilk yapılışı İlhanlıların Amasya’ya hakim oldukları döneme rastlar. Ahşap çatılı camiyi 1326’da Tâceddin Mahmud Çelebi yaptırmıştır. Geçirdiği depremlerden sonra bir kaç kez onarım görmüştür.

Kare planlı cami kesme taştan yapılmıştır. Son cemaat yeri ahşap direklidir. Beden duvarları üzerinde mekanı örten kubbeyi dış etkenlerden korumak amacı ile kiremitli bir çatı yapılmıştır.

Caminin kuzey batı köşesinde kesme taş kaide üzerinde silindirik minaresi yükselir.Giriş kapısı üzerinde dört satırlık yapım yazıtı bulunmaktadır.

Hatuniye Camisi (Merkez)

Click this bar to view the full image.Hatuniye Mahallesinde, Yeşilırmak’ın sol kıyısındadır. Şehzade Ahmet’in annesi, II.Beyazıt’ın eşi Bülbül Hatun (Ö.1515) tarafından yaptırılmıştır.

Cami dikdörtgen plâna göre yapılmıştır. Orta kısımda bulunan iki payenin duvarlarla birleştirilmesi sonucunda, iç mekan altı bölüme ayrılmıştır. Yan yana iki kubbenin örttüğü orta bölüm, yanlara göre daha büyük ve daha yüksektir. Yanlar ise çapraz tonozla örtülüdür.

Son cemaat yerinin de üzeri beş kubbe ile örtülüdür. Moloz taştan yapılmış olan beden duvarlarının sadece kuzey cephesi farklı bir görünüşe sahiptir.Tuğladan yapılmış olan minaresi tek şerefelidir.








Hızır Paşa Camisi (Merkez)
Amasya tren istasyonunun kuzeyindeki tepede yer alan camiyi, XIV.yüzyılda Yörgüç Paşa’nın kardeşi Hayrüddin Hızır Paşa yaptırmıştır.

Düz ahşap tavanlı, zaviyeli camilerin önemli örneklerindendir. Moloz taştan yapılmıştır. Eğimli bir alanda olduğundan güney duvarı ile bir platform oluşturulmuştur. Kuzey cephesi, tepenin yamacı ile birleştiğinden caminin girişi doğudadır. Ahşap tavanlı ve kiremit çatılıdır. Caminin güney duvarında çeşme, batısında ise kare plânlı, moloz taştan yapılmış kubbeli küçük bir hamam bulunmaktadır.


Kilâri Selim Ağa Camisi (Merkez)

Pazar Caddesi üzerinde bulunan Cami, 1483’te Kilâri (saray kilercisi) Selim Ağa tarafından yaptırılmıştır. Depremlerden zarar gören cami bir çok kez onarım geçirmiştir.

Kesme taştan yapılmıştır. Yuvarlak 3 sütun üzerine 2 kubbeli ve sivri kemerli olan son cemaat yerinde tuğla ve taş birlikte kullanılmıştır. Sağ taraftaki minaresi tek şerefelidir. Küçük yay kemerli olan giriş kapısı üzerinde üç satırlık yapımına ait yazıt bulunmaktadır. Kare plânlı camiyi sekizgen kasnaklı bir kubbe örtmektedir.


Mehmet Paşa Cami (Merkez)

Click this bar to view the full image.Mehmet paşa Mahallesi’nde, Pirinççi Caddesindedir.1486 yılında II.Beyazıd’ın oğlu Şehzade Ahmed’in lalası Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Yazıtı 1494 tarihlidir.
Cami, Ters "T" planlıdır. Kuzey cephesinde, yedi sütun tarafından desteklenen ve altı adet kubbe ile örtülü olan bir son cemaat yeri vardır. Sade mimarisinin aksine, mermerden yapılmış olan minberi, Türk mermer işçiliğinin en nadide örneklerinden biridir. Minber kıvrak dal ve yaprak motifleri ile süslenmiştir

Yay kemerli giriş kapısı, soldan üçüncü kubbe bölümünde yer almakta olup, üzerinde yapım kitabesi bulunmaktadır. Ağaç oymacılığının en güzel örneklerinden biri olan kapısı, Amasya Müzesindedir. Sağdan üçüncü kubbe önünde tek şerefeli minaresi yükselmektedir. Caminin kare plânlı mekanını sekizgen kasnaklı bir kubbe örtmektedir. Kubbe içi kalem işi motif ve yazılarla süslenmiştir.

Son cemaat yeri boyunca uzanan sağda iki küçük kubbeli odaların tabhane veya imarethaneye ait olduğu sanılmaktadır.


Pir Mehmed Çelebi Camisi (Merkez)

XV.-XVI.yüzyılda yapıldığı sanılan cami Yavuz Selim alanındadır. Pazar ve Murat Camisi adları ile de tanınmaktadır. Son yıllarda onarım geçirmiştir.

Moloz taştan yapılan caminin, tuğladan üç kemerli, ortada aynalı tonoz, yanlarda birer kubbeyle örtülü son cemaat yerinin kemer formları son onarımda bozulmuştur. Orta bölüm Bursa kemerlidir. Kemerlerin üzerinde cephe boyunca uzanan dikdörtgen panonun içi tuğla motiflerle süslenmiştir. Kare plânlı ibadet mekânını sekizgen kasnaklı bir kubbe örtmektedir. Kalın gövdeli, tek şerefeli minaresi caminin kuzeybatı köşesindedir.


Saraçhane Camisi (Merkez)

Ziya paşa Bulvarındaki Camiyi 1372’de Amasya Emiri Şadgeldi Paşa yaptırmıştır. İlk adı Şadgeldi Paşa Camisi idi.Eskiden caminin çevresinde bulunan saraç dükkânları nedeniyle I.Mehmet zamanında şimdiki ismini almıştır. Birçok onarım geçirmiş olup, son onarımı 1951’de yapılmıştır.

Doğu ve güneydoğu duvarları kesme taştan, diğer duvarları moloz taştandır. Cami ilk yapıldığında kare plânlı ve bir kubbesi bulunuyordu. Sonraki yıllarda yapılan onarım sırasında, batı duvarı açılıp büyük bir kemer konularak tek kubbeli bir bölüm daha eklenmiştir. İlk yapıya göre kuzeybatı köşesinde bulunan tek şerefeli minare böylece iki kubbe arasında kalmıştır. Kubbeler kiremitle kaplıdır. İç duvarlar ise kalem işleri ile süslenmiştir.


Sofular Camisi (Merkez)

Sofular Mahallesi’nde, Beşikdüzü Caddesindeki cami Abdullah Paşa Camisi olarak da anılmaktadır.Cami, Sultan II. Bayezid’ın Beylerbeyi Abdullah Paşa tarafından 1502 yılında darülhadis olarak yaptırılmıştır.

Köşelerde kesme taş kullanılarak, moloz taştan yapılmış olan caminin, yay kemerli giriş kapısı üzerinde yapım kitabesi bulunmaktadır. Girişte kare biçimli tonoz örtülü mekanın sağ ve solunda yine tonoz örtülü ikişer oda yer almaktadır. Buradan merdivenlerle biraz yüksek zemine sahip kare planlı tek kubbeli esas ibadet mekanına girilir. Camiyi yüksek kasnaklı bir kubbe örtmektedir.


Şamlar Camisi (Merkez)

Yeşilırmak’ın kuzey yakasında, Şamlar Mahallesinde yer alan camiye Ağa Camisi ve Ayasağa Camisi de denmektedir. Camiyi ilk kez Danişmendli Melik Gazi yaptırmıştır. Yıkılınca 1495’te Kapıağası Ayas Ağa yeniden yaptırmıştır.

Kare plânlı ve tek kubbeli olan Cami, moloz taştan yapılmıştır. Kuzeydeki son cemaat yeri 3 bölümlüdür. Yanlarda birer kubbe ve ortada aynalı bir tonozla örtülüdür. Son cemaat yerinin solunda taş şerefeli tuğla minaresi bulunmaktadır. Pencereleri sivri, giriş kapısı basık yay kemerlidir. Kuzeydeki avlusunu üç yönde çeviren U plânlı bir medrese vardır. Medresenin kuzeydoğu bitişiğinde ise sıbyan mektebi vardır.

Abide Hatun Camisi (Merzifon)

Merzifon’un 2 km. doğusundaki Bahçekent Köyü’nde bir tepe üzerinde yer almaktadır.

Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Annesi Abide Hatun tarafından XVII.yüzyılın başında yaptırılmıştır.

Moloz taştan yapılan cami dikdörtgen plânlıdır. Giriş kapısının kanatları geometrik motifler ve oymalarla süslenmiştir. Ahşap üzerine kalem işi tekniği ile yapılmış uygulamaların en güzel örneklerini burada görmek mümkündür. Minaresi tek şerefelidir.






Alaca Minare Mescidi (Merzifon)

Merzifon’da Hacı Süleyman Mahallesi’ndedir. 1501 yılında yapılmıştır.

Moloz taştan ve dikdörtgen pl3anlıdır. Kuzeydeki son cemaat yeri tek sütunlu olup, yan duvarlar üzerine iki sivri kemerli ve iki kubbe ile örtülüdür. Son cemaat yerinin batı köşesinde, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Giriş kapısı üzerindeki kitabesinin yazıları silinmiştir.


Bozacı Cami (Merzifon)
Merzifon’da Gazi Mahbub Mahallesi’nde Ekin pazarındadır. XVII.yüzyılda yapılmıştır.

Kesme taştan yapılan caminin kuzeydeki son cemaat yeri, 4 sütun üzerine 3 kubbe ile örtülmüştür. Giriş kapısı basık yay kemerlidir. Camiyi, yüksek sekizgen kasnaklı kiremitli bir kubbe örter. Tek şerefeli minaresi caminin güneybatısındadır.


Çay Camisi (Merzifon)

Merzifon’da Hacı Bal Mahallesi’ndedir. XVIII.yüzyılda Aşçı Hüseyin Ağa tarafından yaptırılmıştır. Hüseyin Ağanın adı ile de anılmaktadır. Avlu kapısı üzerindeki yazıtından 1772 yılında onarım gördüğü anlaşılmaktadır. Son onarımı ise 1947’de yapılmıştır.

Kesme taştan ve dikdörtgen plânlıdır. Çatısı kiremit örtülüdür. Son cemaat yeri iki sivri tuğla kemerli olup, iki kubbe ile örtülüdür. Yay kemerli giriş kapısı üzerindeki yazıt siliktir. Minaresi tek şerefeli olan caminin tavanı yıldız ve baklava biçimli geometrik motifler ve aşı boya nakışlarla süslenmiştir. Mihrap lale motifleriyle, minber de geometrik geçme motiflerle bezenmiştir.


Çelebi Mehmed Camisi (Merzifon)

Merzifon’da Cumhuriyet Caddesi’ndeki cami, 1411’de Osmanlı Sultanı I.Çelebi Mehmed’in oğlu II.Murad’ın emriyle yaptırılmıştır. Medreseönü Camisi olarak da bilinmektedir. Birkaç kez onarım görmüştür. Üç kapısı bulunan caminin doğu kapısının kanatları ağaç işçiliğinin en güzel örneklerindendir. Onarım yazıtı kuzey kapısı üzerindedir.

Son cemaat yeri, sonradan yapılmıştır. İki sıra direkler üzerine oturan ahşap tavanı, kiremitli bir çatıyla örtülmüştür. Caminin yanında Çelebi Mehmed Medresesi bulunmaktadır.


Hacı Hasan Camisi (Merzifon)

Merzifon’da hacı hasan Mahallesi’nde, Doğan Sokaktadır. 1714 yılında ahşap, 1871’de de kâgir olarak yapılmıştır. Caminin altıgen ve baklava motiflerle süslü ahşap tavanı da bu onarım sırasında yapılmıştır. Kuzeydeki son cemaat yeri ahşap bir bölmeyle camiden ayrılmıştır. Sivri kemerli pencerelerle aydınlatılmaktadır. Ahşap tavan iki yönde dörder ahşap direkle desteklenmiştir.


Köprülü Mehmed Paşa Camisi (Gümüşhacıköy)

Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa tarafından 1660 yılında yaptırılmıştır. 1939 depreminde yıkılmış, 1948’de yeniden yaptırılmıştır.

Dikdörtgen plânlı olan cami moloz taştan yapılmıştır. Son cemaat yeri kapalı olup, ahşap tavanlıdır. Tek şerefeli minaresi sağda bulunmaktadır. Caminin içi kalem işleri ile süslenmiştir. Camiyi sekizgen kasnaklı bir kubbe örtmekte ve köşelerinde küçük kuleler bulunmaktadır.

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camisi (Merzifon)

Merzifon’da Gazi Mahbub Mahallesi’ndedir. Merzifon’un en büyük camisi olup, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından 1667’de yaptırılmıştır.

Dikdörtgen plânlı ve kesme taştandır. İbadet mekanı iki kısımdan meydana gelmiştir.Tek kubbeli olan bölüm caminin asıl ibadet yeridir. Kuzeydeki kubbe ağırlığını üç kemer ve iki paye taşımaktadır. Böylece kuzey duvarı geriye alınarak ibadet mekanı uzunlamasına genişletilmiştir. Payeler arasında kalan bölümlerden, orta bölüm yarım kubbeli büyük bir niş haline getirilmiştir. Yanları da küçük kubbelerle örtülerek asıl ibadet mekanı ile birleştirilmiştir. Orta bölümdeki nişin yüksekliği yanlara göre daha fazla tutulmuş ve böylece caminin iç mekanı değişik bir görünüm kazanmıştır.

Asıl ibadet mekanının üzerini örten büyük kubbe köşe tromplarının üzerine oturmaktadır. Kubbe sekizgen kasnağın üzerinde olup, köşelerde dört küçük kubbe tarafından desteklenmektedir. Kubbe ve çevresi XIX.yüzyıl özelliğindeki kalem işleri ile süslenmiştir.

Mihrap ve minber sadedir. Giriş kapısının iki yanındaki kapılarla üst kata, kadınlar mahfiline çıkılmaktadır. Kuzeydeki eski son cemaat yeri, cami ile birlikte yapılmamış sonradan ilave edilmiştir. Bugünkü ibadet mekanına orijinal son cemaat yeri eklenmiştir. İç mekanı aydınlatan pencerelerin yuvarlak kemerli olmalarına rağmen duvardaki izlerden orijinal yapımında bu pencerelerin sivri kemerli oldukları anlaşılmaktadır. Camiyi üç sıra pencere aydınlatmaktadır.