Piston Ve Biyel Kolu Yenileme İşlemleri

[makinist]

PİSTON VE BİYELLERİN YENİLEŞTİRİLMESİ

Biyel ve pistonların yenileştirilmesi, genellikle biyelin kontrolü, doğrultulması, biyel ayağı burcunun tornalanıp honlanması; segman yuvalarının yenileştirilmesi; pistonun genişletilmesi, tornalanıp taşlanması , pim yuvalarının tornalanıp honlanması; segmanların alıştırılması gibi işlemleri kapsar.

PİSTON BOŞLUĞU:
Pistonun silindir içinde normal bir şekilde çalışa bilmesi için, piston eteği ile silindir arasında uygun bir boşluk bulunmalıdır. Boşluk miktarı, silindir çapına, piston gereci ile yapım özelliklerine, soğutma ve yağlama sisteminin tipine, motorun türüne ve çalışma koşullarına bağlıdır. Boşluk verilirken genel ilkelerin yanı sıra yapımcıların önerileri esas alınmalıdır.
Hassas olarak işlenmiş standart yada standarttan büyük pistonların boşluğu, pistonların işlenmesi sırasında verilir. Bunun için, silindirler normal çaplarına göre regtifiye edilip honlandığında, piston boşluğu, pistonun silindir çapından belli miktarda küçük yapılması nedeniyle verilmiş olur. Örneğin, silindir çapı 76 mm, piston (yağ) boşluğu 0,07 mm olan bir motorda pistonların etek çapı 75,93 mm dır.
Piston boşluğu, daha önce açıklandığı gibi, değişik yöntemlerle ölçülür. Pratik olarak uygulanacak işlem silindirin en fazla aşınmış kısmından alınan ölçü ile piston eteğinden alınan ölçü farkını almaktır. Pistonun ölçüsü, piston pim eksenine dik dayanma yüzeyleri üzerinden ve eteğin alt kısmından alınmalıdır.

PİSTON ARIZALARI:
Bu arızaların başlıcaları segman yuvalarının bozulması,piston yüzeyinin aşınması, çizilmesi, sıyrılıp kazınması, piston başının yanması yada delinmesi, piston eteğinin pim yuvasının yada segman setlerinin kırılmasıdır. Pistonla birlikte çalışan segmanlarda da benzer arızalar görülür. Segman yuvalarının bozulması , yüksek ısı, fazla basınç, araya giren pislik ve segman boşluğunun azlığından ileri gelir.

PİSTONLARIN YENİLEŞTİRİLMESİ
ÜST SEGMAN YUVASININ ONARILMASI:
Kenarları aşınarak genişlemiş üst segman yuvasının düzeltilmesi, ya bu iş için yapılmış aparatlarla yada torna ile yapılır. Düzeltmeden ileri gelen boşluk, normal segman üzerine yerleştirilen bir çelik sekmanla giderilerek, yuva ile segman arasındki boşluk ayarlanır. Düzeltilen yada temizlenen yuvaya yeni sekman takıldığında boşluk bir sentille kontrol edilmelidir. Bu boşluk 0,152 mm den fazla olmamalıdır.
Diğer segman yuvalarında fazla aşıntı oluştuğunda, ya piston değiştirilir yada, silindirlerde fazla ovallik ve koniklik varsa silindirler bir üst çapa tornalanarak uygun piston takılır.

PİSTONLARIN GENİŞLETİLMESİ:
Silindirler bir üst çapa tornalanacak kadar aşınmadığı durumlarda artan boşluğu bir miktar azaltmak için segman değiştirilir.
Piston eteği istenildiği kadar değil, ancak 0,20 mm kadar genişletilebilir. Büyütülen pistonların silindirleri de hafif honlanarak yüzeylerdeki oluşmuş çizik, ovallik ve koniklikler belirli bir sınır içinde düzeltilmelidir. Pistonların üst sekman yuvaları, genişletilmeden önce, yenileştirilmeli, pimler ise genişletmeden sonra alıştırılmalıdır.

PİSTONLARIN İŞLENMESİ:
Pistonların işlenmesi, piston torna ve taşlama tezgahlarında tornalama, silindirik ve oval taşlama olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilir.
Belirli ölçülerde işlenmiş standart ve standart üstü pistonlar bir işlem görmeden kullanılırlar.Yarı işlenmiş yada ölçüleri değiştirilmek istenilen veya yeni yapılan pistonlar ise tornalama ve taşlama ile işlenirler.

PİSTONUN BAĞLANMASI:
Pistonu tezgaha bağlamak için, piston eteğine uygun merkezleme puntası seçin ve döndürme parçası ile birlikte fener miline takın. Tornalama yada taşlama sırasında koniğin zarar görmemesi için, konik dış çapı piston çapından bir miktar küçük seçilmeli; döndürme parçası ise piston pim yuvası çıkıntısına değecek kadar uzun olmalıdır. Pistonu koniğin üzerine yerleştirin; tepesindeki punta yuvasına biraz gres koyduktan sonra punta kolu ile diğer taraftan sıkın. Piston eteğinin açılmaması için punta ile piston üzerine fazla kuvvet uygulamayın. Piston iki punta arasında zayıf bir sürtünme kuvveti ile sağa sola dönebilmelidir.

TALAŞ PAYLARININ HESAPLANMASI:
Pistonları işlemeden önce tornalama ve taşlama ile kaldırılacak talaş paylarının belirlenmesi gerekir. Bunun için standart çapın 76,20 mm olan ve 0,580 mm standart üstü çapa işlenecek bir pistonu örnek alalım. Yarı işlenmiş pistonlar genellikle 1,905 mm, kamyon pistonları ise 2,540 mm büyük çaplı yapılmışlardır.

Bu Örneğe Göre Talaş Payları Aşağıdaki Gibi Olacaktır:
Yarı işlenmiş piston çapı: 78,105 mm
Silindir çapı: 76,708 mm
Kaldırılacak talaş miktarı 1,397 mm
Yağ boşluğu 0,076 mm
Toplam talaş miktarı 1,473 mm
Taşlandıktan sonra pistonun gerçek çapı 76,631 mm

Bu hesaplamaya göre, yarı işlenmiş piston üzerinde kaldırılacak toplam 1,437 mm lik talaşın, 1,219 mm lik kısmı tornalama geri kalan kısmı 0,254 mm lik kısmı da taşlama ile alınmalıdır.

TORNALAMA:
Kalemin, piston başı henüz oluşturulmamış pistonlarda birinci sekman yuvasının yukarısında ki kısma, diğerlerinde eteğin üst kısmına yaklaştırın ve bir miktar talaş verin. Tezgahı otomatiğe tekrar piston üzerinden bir toz talaşı kaldırın.
Tornalama ile alınacak talaş miktarı 1,52 mm den fazla ise bu talaşı iki defada kaldırın. Şayet piston kalın çeperli ise, fazla talaş pistonun şekil değiştirmesine neden olabilir.
Örnekteki 1,219 mm lik talaşın tornalama ile kaldırılması için, aşağıda açıklandığı gibi hareket edin.
a. Yukarıda açıklandığı gibi, piston üzerinde bir toz talaşı alarak pistonun salgı durumu kontrol edin. Sonra pistonu ölçerek kalemle kaldırılacak talaş miktarını tam olarak belirleyin.
b. Toz talaşı ile 0,254 mm lik talaş alınmışsa geride 0,965 mm lik talaş var demektir. Kalemi, 38 çizgi ( her çizgi arası 0,001 inch ), enine hareket tamburu aracılığı ile ileriye alın. Bu durumda, tezgahı otomatiğe takarak pistonu tornalayın bu şekilde yapılan tornalama ile pistonun çapı 76,685 mm ye düşmüş olmalıdır.
c. Kalemin ayarını bozmadan bütün pistonların tornalama ile elde edilecek çapa göre tornalayın.

SİLİNDİRİK TAŞLAMA:
Tornalanan pistonların silindirik olarak taşlamak için, aşağıda belirtildiği gibi hareket edin:
a. Tornalama ile bırakılan taşlama payının iki defa da alın. Son talaş payını birinciye daha az bırakın buna göre, örnekteki 0,254 mm lik taşlama payı 0,076 mm sini son taşlamada alın.
b. Pistonu, daha önce açıklandığı gibi tezgaha bağlayın. Tek piston işlendiğinde tornalamadan sonra pistonu sökmeden taşlama işlemine geçin. Soğutma suyu koruyucularını yerleştirin. İş ve taş başlığı motorlarını çalıştırın. Soğutma suyunu açıp ayarlayın.
c. Taşı, başı önceden oluşturulmamış pistonlarda ilk segman setine, diğerlerinde eteğin başına değecek şekilde pistona doğru yaklaştırın. Taşın pistona değdiği andaki tambur üzerindeki ölçüyü belirleyin. Bu ölçü 36 olsun. Taşı piston üzerinden yana alın. 36 ölçüsünün üzerine, örnekte ilk aşamada verilecek 0,177 mm lik talaşı ekleyin. Tambur 43 ölçüsünü gösterecektir. Sonra ilk sekman setini taşlayın.Taşlanan ilk segman setini ölçün bu durumda mikrometre 76,508 mm lik bir ölçü göstermelidir.
d. Tablanın yavaş hareketi ile pistonu baştan sona kadar silindirik olarak taşlayın. Taşın ayarını bozmadan bütün pistonların kaba taşlamasını yapın.
e. Pistonların gerçek çaplarına göre tekrar taşlayın. Örneğe göre pistonları çapı 76,708 mm olmalıdır.Arada fark varsa bu farkı son taşlama payına ekleyin. Pistonu tezgaha uygun konumda bağlayın. Örneğe göre piston üzerinde 0,076 mm daha talaş kaldırılacak ve piston çapı 76,631 mm olacaktır.

OVAL TAŞLAMA:
Oval taşlama pistonun pim yuvası ekseni doğrultusunda, buna dik eksene kıyasla daha küçük çaplı taşlanmasıdır.
Pistonlarda ovallik, fazla ısı nedeniyle ortaya çıkan genleşmelerin sakıncalarını önlemek, piston eteğinin daha iyi yağlanmasını sağlamak, piston soğuk iken daha az boşluk bırakılarak soğuk çalışma dönemlerinde piston vuruntusunu önlemek için verilir.
Kamlar, bazı tezgahlarda fener milini etkileyecek şekilde iş başlığı üzerine, bazılarında ise taş başlığını etkileyecek biçimde tablanın ön kısmına yerleştirilmiştir. İş başlığı üzerindeki kamlar fener milinin. Etkileyecek konuma getirildiğinde, fener mili, bağlı pistonla birlikte, dönme hareketinin yanı sıra, kamın büyüklüğüne göre enine hareket ederek taşa yaklaşıp uzaklaşır. Taşa yaklaşmadan pistonun pim ekseni tarafı talaşla temas edecek şekilde ayarlanmalıdır. Bu ayarlamayı yapmak için büyük puntanın üzerindeki tespit vidasını gevşetin. Pistonla birlikte puntayı, saat yönünün tersine, fener mili kapağındaki işaret ile pim deliği karşılaşıncaya kadar çevirin. Sonra puntanın tespit vidasını sıkın ve taşı işe yaklaştırarak dönen pistona az bir toz talaşı verip taşın değdiği yerleri işaretleyin. Taşın talaş kaldırdığı yerler pim ekseni doğrultusunda ve bu eksenin iki tarafında eşit birer şerit oluşturmalıdır.
Kamın ayarlı takılabilmesi için, piston el tekeri ile çevrilip pim deliği dik duruma getirilir. Sonra mil üzerine takılan kam, dönme yönünün tersine döndürülerek tespit vidası, kamın üzerindeki işaret ile aynı doğrultuya getirilip sıkılır. Ayarlamadan sonra kamlı taşlama kolu serbest bırakılarak taş başlığının kam ile etkileşimi sağlanır. Çalışma sırasında kam, talaş miline etki ederek taşın başlığı ile birlikte enine hareket etmesini sağlar. Böylece taş pistona yaklaşıp uzaklaşacak şekilde döner.
Pistonu oval taşlamak için, tezgahın özelliğine göre gerekli kamı seçip ayarlayın. Oval taşlamayı iki aşamada yapın. Son taşlama için 0,025 mm talaş bırakın.
Kaba taşlamada düşük devir ve hızlı ilerleme, son taşlamada ise yüksek devir ve yavaş ilerleme hızını kullanın.
KONİKLİK
A1=78,61
B1=78,60
A1-B1=0,01
A2=78,80
B2=78,82
A2-B2=0,02
A3=78,85
B3=78,89
A3-B3=0,04


OVALLİK
A1-A2=0,8
B1-B2=0,1
A1-A3=0,2
B1-B3=0,2
A2-A3=0,5
B2-B3=0,07


Kaynak: Obitet