HAKKARİ tanıtım videosu ve tarihi
 

GENEL BİLGİLER

Derin ve uzun Zap Vadisi'nin güney yamacına kurulu ve dört bir yanı dağlarla çevrili Hakkari; Anadolu'nun en ırak illerinden biridir. Türkiye haritasının güneydoğu köşesinde en uçtaki konumuyla ve İran - Irak sınırındaki 343 km. sınır şeridi ile ülkemizin en stratejik ili olduğu söylenebilir.

İLÇELER

Hakkari ilinin ilçeleri; Çukurca, Şemdinli ve Yüksekova'dır

NASIL GİDİLİR?

Karayolu: Van-Hakkari arası 2-3 saatlik bir otobüs yolculuğu ile aşılabilmektedir. Bu güzergâh üzerinden karayolu ile büyük kentlerimize otobüs seferleri vardır.

Otogar Tel : (+90-348) 351 24 76

Havayolu: Hakkari'nin havayolu ile ulaşımı Van ilinden sağlanmaktadır. Aynı zamanda Van-Hakkari arasındaki mesafe düzgün asfalt yol ile sağlanmakta 2-3 saatlik bir otobüs yolculuğu ile Hakkari'ye ulaşılmaktadır

GEZİLECEK YERLER

Kiliseler

Halil Kilisesi

Hakkari'ye 10. km mesafede yol kenarındaki Halil mevkiinde bulunmaktadır.

Medreseler

Meydan Medresesi

Hakkari merkez Biçer Mahallesi'nde bulunmaktadır. Medrese, giriş kapısı üzerindeki kitabesinde , M.S.1700-1701 tarihinde yaptırıldığı anlaşılmaktadır.Meydan Medresesi, anıtsal yapısı düzgün kesme taş işçiliği içteki revaklı avlusu kapısındaki süslemeleriyle Hakkari'nin en önemli anıtsal yapısıdır

Valto deresi

Hakkari ili coğrafi bilgileri





Yörenin %87,6 sı dağlık %10,3 ü platoluk %2,1 ovalıktır. Hakkari Muhteşem dağları ve vadileriyle ünlüdür. Ünlü amerikan filmlerinin çekildiği dağ ve vadi manzaralarının aynısını Hakkari'ye gelirken yol boyunca görebilirsiniz. Üstte ünlü Sat-Cilo dağlarından bir bölüm görülmektedir.

Güneydogu Anadolu Bölgesinde , Hakkari bölümünde dag kütlesi . Günümüzde Türkiye ' de buzullarin en çok gelistigi bölge olan (Türkiye'nin en uzun buzulu Uludoruk buzulunun uzunlugu 4 km dir.)Buzul Dagi (Eski Cilo Daglari) , Türkiye'nin ikinci yüksek dorugu olan Uludoruk 'u (4.136) tasir.Yaklasik 30 km boyunca uzanir.Güneydogu Toroslar'in Türkiye sinirlari içindeki en dogu uzantisi olan Hakkari daglarina baglidir.

Cilo dağı


Diğer İsimleri
Buzul Dağı

Yükselti (metre)
4,136

İklim
Dağ (ılıman)

En iyi tırmanma ayları
Yaz:Haziran-Eylül arası Kış:Şubat-Mart

Volkanik Durumu
Yok

1971'den Beri Haber Alınamayan Leoparlar 2005 yılında ortaya çıktı




Hakkari dağlarında Leopar yaşadığını duymuş muydunuz? Evet duyun. Hakkari dağlarında sayıları 10 civarında olan leopar bulunduğu ve bunları 1971'den beri gören olmadığı bildiriliyor. Son rapor edilen tarih ise 1966. Ben nerden mi biliyorum? Yabancı bir siteden. İngilizce metni ise şu:

Akin says that he has an official letter stating that leopard still exist in Dilek (Priene) National Park, southwest of the town of Aydin in western Turkey, in the area of the Dilek Peninsula mentioned in CAT NEWS 10 (Jan. 1989). But he challenges the report that 8-10 leopards exist in the Hakkari mountains in eastern Turkey. He says that have been no reports of tigers or leopards in the area since 1971, when a tiger Panthera tigris virgata as shot. The last records of leopard were in 1966 in Semdinli and the Ozalp region.

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ


Van Gölü'nün güneydoğusuna düşen ve doğuda İran, Irak sınırına dek uzanan Hakkâri il alanı , Türkiye'nin en sarp ve dağlık yörelerinden biridir . 1941'de yapılan Birinci Coğrafya Kongresi'nde , "Hakkâri Bölgesi" olarak adlandırılan Doğu Anadolu'nun güneyindeki bu yöre Asya ve Avrupa dağlarının birbirine yaklaşması ve sıkışmasıyla yükselmiştir. Yüksek plato ve dağlar, genellikle kuzeyden güneye ve doğudan batıya uzanan havzalarla parçalanmış olmakla birlikte, vadilerin çok der , dik ve genç olması nedeniyle, ovalık alanlar son derece sınırlıdır.

DAĞLAR


Doğu Toroslar'ın İç-Doğu Toroslar ve Orta-Doğı Toroslar'dan en güneydeki üçüncü sırası olan Dış-Doğu Toroslar, batıdaki Amanus Sağları ve Misis Tepelikleri'yle başlayarak, Malatya'nın güneyindeki Ergani ve Bitlis'in çevresinde sıra dağlar sürer. Dış-Doğu Toroslar, buradan İran sınırına dek Hakkâri Dağları'nı oluşturdu .
Hakkâri dağları genellikle batı-doğu yönünde uzanır ve Orta İran Çöküntü Alanı'nı güneyden çevreler . Hakkâri Dağlarının il alanı içinde kalan kesimleri Habur, Zap, Avarobaşin vadileri ve Yüksekova Çöküntü Havası ile parçalanmıştır.
Botan, Habur ve Zap sularının su bölümü çizgisi boyunca , batı-doğu yönünde uzanan dağlar, çok yüksek bir kabartı oluşturur . Bu sıradağ doğuya doğru gidildikçe genişler. Deniz düzeyinden yüksek bir temel üzerinde yükselen dağların kimi kolları, kuzeye ve güneye uzanır.
Sıradağın Botan Havzası'na bakan bölümleri, il sınırları dışında kalmaktadır ve akarsuların oluşturduğu derin vadilerle parçalanmıştır. Bu çok yüksek yaylalarda, kışlar uzun ve sert geçtiğinden, yerleşik yaşam yok denecek denli azdır.




Sıradağın il alanı içinde kalan güney kesimleri ise , çok deha yüksektir. Dağların çoğunluğu 3.000m geçer. Habur ve Zap suları ile kolları, bol yağış alan bu yüksek dağlardan beslenmektedir. Sulara karşı direnci az olan şistler ve eosen kalkerleri içinde, eşine Türkiye'nin hiçbir yerinde rastlanmayan derinlikte ve sarplıkta, vadiler oyulmuştur.
Derin, bazen bir duvar gibi dik ve sarp yamaçlı vadilerin arasında kalan dağ kolları, ilin Zap Suyu'nun batısında kalan kesimini, kuzey-güney yönünde bölümlere ayırır. Bu dağ gruplarının en önemlileri, Habur Suyu ve Siirt il sınırı arasındaki 3.725m yükseltili Karadağ (Terma Dağı ),3.019m yükseltili İncebel Dağı, 3.752m yükseltili Karadağ, 3.264m yükseltili Türemiş Dağı, 3.253m yükseltili Altın Dağları ve 3.000m üzerindeki Konaklı Dağı'dır.
Bu dağların üzerinde , yaşam olanakları son derece kısıtlıdır . Dağların yamaçlarında yer alan platolar fazla engebeli olmamakla birlikte, yükselti nedeniyle yerleşik yaşam çok sınırlı olmaktadır. Vadiler dar ve derin olduğundan, tarım alanlarının genişliği, genellikle birkaç dönümü geçmemektedir.
Hakkâri Dağları'nın bu kesiminde iklim, yükseltiye bağlı olarak büyük değişimler göstermektedir. Yüksek bölümlerde kış hazirana denk sürerken, yamaçlarda iklim yumuşak, yazlar serin geçer, Vadi oluklarında, özelikle güneyde Irak sınırına yakın yerlerde sıcak iklim özellikle görünmeye başlar. Yükselti ve iklim çeşitliğine bağlı olarak, çok çeşitli, kültür bitkileri yetiştirme olanağı doğar. Güney deki vadi tabanlarında çeltik yetiştirilirken , daha kuzeyde mısır , buğday ,arpa ekilebilmektedir.
Doğal örtü, vadi tabanından dağları doruklarına iklim ve yükseltiye bağlı olarak, bağlı olarak, birbirinden kesin çizgilerle ayrılır. Vadi tabanları, sınırlı tarım alanları dışında , genellikle ceviz ve dut ağaçlarıyla örtülüdür . Vadi yamaçlarında başlayarak yaklaşık, 2.000m yükseltiye dek yer, yer meşenin egemen olduğu ormanlar vardır. 2.000m yükseltiye kuşağından sonra, bodur ağaçlar ve otsu bitkilerle kaplı bir kuşak gelir. Bunu karla örtülü kuşak izler.
Hakkâri il topraklarını ortadan bölen Zap Suyu Vadisi'nin doğusunda, Hakkâri Toroslarının ana kütlesi olan kuzeydoğu ve güneydoğu yönünde açılarak İran ve Irak sınırlarına dek uzanır.
Yörenin en yüksek tepesi, ülkenin de en yüksek dağlarından olan Cilo (buzul)Dağı'nda dır. Hakkâri il merkezi doğusunda, Zap Suyundan sonra, Sümbül(3.467 m ) ve Mere (3.200 m) Dağları ile birden bire yükselen Cilo kütlesinin temelini, kalkerli ve volkanik kayalar oluşturur. Batı-doğu yönünde uzanan bir kıvrım dağı olan bu kütle, doğuya gidildikçe yükselmektedir .Ana kütle, 3.000 m yüksekliğinde bir kabartı durumundadır. Sırtın sağında ve solunda genellikle çıplak, dik ve sarp çok sayıda doruk yükselir. Bunlar sırasıyla 3.500m yükseltili Kisara Dağı, 4.060m yükseltili Suppa Durek Dağı,3.700m yükseltili Köşedireği Dağı ve bütün Cilo kütlesinin en yüksek noktası olan 4.135m yükseltili Reşko(Gelyaşin ya da Uludoruk ) tepesidir, 3.850m yükseltili Maunseli Sivrisi ve 3.650m yükseltili Gelyano tepesi asıl kütleden ayrılarak kuzey yönünden uzanan bir kol üzerindedir.
Zap suyunun doğusunda Sümbül dağı ile başlayıp Gevar ovasının Güneyi boyunca İran sınırına dek uzanan bu yüksek sıra dağla, güneydeki Irak sınırı arasında kalan alan Şemdinli yöresinin en sarp kesimidir.Cilo ve Şemdinli yörelerindeki yüksek dağlardan çıkan ve güney yönünde akan akar sular , kalkerler ve volkanik kayaçlardan oluşan toprakların zamanla oymuş ve birtakım sarp bölmelere ayırmıştır. Cilo dağından güney batı yönünde Zap suyu dirseği içine doğru uzanan geniş dağ kütlesi, bu şekilde yontulmuş ve parçalanmıştır.Bu engebeli kütle üzerinde 3.000m'yi geçen çok sayıda doruk vardır.3.250m yükseltili Beridalo ve Yekboy dağları ,3.250m yükseltili Samur dağı,3.460m yükseltili Gare Dağı bunların başlıcalarıdır. Avarobaşın Çayı (Rubareşin) ile Şemdinli Çayı arasında ,geniş ölçüde volkanik kayalardan oluşan Sat Dağları (İkiyaka Dağları) uzanır.Kütlenin üzerinde 3.540m yükseltili Sat Dağı ile 3.356m yükseltili Gevaroki Dağı önemli doruklardır.
Şemdinli Çayı ile Hacıbey Dersi arasında uzanan Karadağ , doğuya doğru yönelerek İran-Türkiye sınır dağları ile birleşir.
Hakkari İli'nde, Nehil Vadisi ile Şemdinli'nin doğusunu kaplayan dağlar, Zap, Nehil, Avarobaşin, Şemdinli ve Hacıbey sularının havzaları ile İran'daki Urmiye kapalı göl havzasının su bölümü çizgisini oluşturur. Türkiye-İran sınırı bu ara üzerinde geçmektedir. Güneyden kuzeye doğru 3.150m yükseltili Çimen Dağı , 2.954m yükseltili Karacadağı 3.008m yükseltili Beyazdağ ve 3.807m yükseltili Mordağ, en önemli doruklardandır.
Cilo Dağı'yla, Şemdinli yöresinin yüksek dorukları ve sınır dağlarının yüksek bölümleri ,derin çukurlar, irili ufaklı taşlar ve buzullarla kaplıdır.
Genellikle, çıplak olan bu dağların, yalnızca güneye bakan bölümlerinde ve yer yer vadi yamaçlarında meşe ve ceviz ağaçlarına rastlanır. Yüksek kesimler karlarla kaplıdır

Hakkari'de turizm


İlimiz gökyüzüne uzanan yüksek ve haşmetli dağları, derin vadileri, buzullu göl ve dorukları, yüksek şelaleleri, rengarenk ot ve çiçeklerle bezenmiş Alpin çayırları , devamlı karlarla kaplı yüksek zirveleri, yazın koyun ve kuzu sürülerinin meleştiği soğuk sulu serin yaylaları ile dağcılık, su ve kara avcılığı, kış sporları, doğa yürüyüşü ve raftingin rahatlıkla yağılabileceği turizm açısından zengin doğal kaynaklara sahiptir.

İnsanoğluna adeta meydan okuyan bütün bu manzaraya başka yerde rastlamak mümkün değildir. Bunun yanında M.Ö. 7000'li yıllara kadar uzanan tarihi geçmişe sahip çeşitli kültür ve medeniyet izlerini taşıyan tarihi eserlerin varlığı turizm açısından ayrı bir potansiyel oluşturmaktadır.

Bugüne kadar ulaşım, tesis, alt yapı ve tanıtım yetersizliği gibi nedenlerle yeterince değerlendirilmeyen bu bakir kaynaklar rasyonel bir şekilde ele alınıp turizme kazandırıldığı takdirde bölgenin sosyal ve ekonomik yönden kalkınmasına önemli katkı sağlayacaktır.

Hakkari taşıdığı doğal değerler açısından özel bir konuma sahiptir. bu nedenle Hakkari'de ağırlıklı olarak doğaya yönelik turizm türleri önem kazanmaktadır


YAYLA TURİZMİ:

Berçelan yaylası ve çevresi dağcılık, kayakçılık, doğa yürüyüşü imkanlarına, güzel floraya sahip bir alandır. Berçelan yaylası diğer yaylalar gibi yöre halkının yazın hayvanlarını otlatmak ve ürünlerini değerlendirmek için göç ettikleri, geleneksel kara çadırları ile yaşadıkları bir yayladır. Hakkari 18 km uzaklıkta bulunmaktadır. Yayla civarında yer alan Seyithan buzul gölü çevreye ayrı bir özellik ve güzellik katmaktadır. Dağcılık ve kayak sporları için uygun alanların bulunduğu bölgede kara avcılığı da rahatlıkla yapılabilmektedir
Berçelan yaylasının batısında bulunan Golan yaylası yörenin en önemli kayak merkezi olabilecek bir konumdadır. Golan yaylasına 15 km'lik yolla ulaşılmaktadır.
Cilo-Sat dağlarındaki yaylalar diğer yaylaların sahip oldukları özelliklerin yanı sıra dağcılık sporu açısından Türkiye'nin en önemli bölgeleridir. Sürekli karlı tepeleri, krater gölleri ve hırçın doğası ile olağanüstü güzelliklere sahiptir. Cilo-Sat dağlarına Hakkari 37 km uzaklıktadır

DAĞ TURİZMİ:
Hakkari doğal yapısı nedeniyle Kış sporları ve Dağcılık açısından Türkiye'nin en önemli bölgesi olma potansiyelini taşımaktadır. Hatta tanıtım ve tesis eksikliğinin giderilmesi halinde iç turizmin yanı sıra dış turizminden de talep olacaktır.

Hakkari'nin kuzey batısındaki Karadağ, orta kesimindeki Cilo Buzul dağları ve Güneyindeki Sat dağları Dağ turizmi için en önemli bölgelerdir. Bu dağlarda bulunan krater (Buzul gölleri) gölleri de ayrı bir çekim unsuru olmaktadır.

Cilo ve Sat dağlarında yazın gezi ve tırmanış yapacaklar için en uygun zaman Haziran başı ve Eylül sonu arasıdır.Kış tırmanışları içinse en uygun aylar Şubat ve Marttır. Diğer aylarda çığ düşme tehlikesi vardır

Kuzu Kırpma şenliği


Hayvanların otlatmak, daha iyi ve bol ürün elde etmek için çıkılan zomada temmuz ayı sonunda “kuzu kırpma” şenliği düzenlenir. Bu senlik zomada maratonun en zevkli ve renkli yanını oluşturur. Kuzuların kırpıldığı bu günü zoma sakinleri bir senlik havası içinde geçirir. Bu günün anısına zoma sakinleri köy ve yakın yerleşim yerlerindeki yakınlarını senliklere katılmak gayesiyle davet ederler. Senlikler büyük katılımlarla gerçekleştirilir. Senlikler iki gün buyunca devam eder. Birinci gün kuzular yıkanır ve kurutulur yıkama işlemi dere yataklarındaki göletlerde veya krater göllerinde yüzme esliğinde piknik havasında gerçekleştirilir.



İkinci gün kuzuların kırpılması gerçekleştirilir. Kuzular kırpılırken davetliler bir yandan izler, bir taraftandı uzun süredir görüşemedikleri, senlik vesilesiyle görüşme fırsatı bulabildikleri ahbaplarıyla söyleşirler. Kuzu kırpmanın en hareketli kısmı, kuzu kırpma yarışıdır. Yarışmada esas olan kuzuyu incitmeden, yününü en kısa sürede kırpmaktır. Adaylar kendi besledikleri kuzular üzerinde yeteneklerini gösterirler ve bu yarışma sonunda basarili olanlara ödüller verilir. Bu esnada oğlaklar kesilir, közde kebaplar yapılır. Yaylaya has en güzel yemekler pişirilir. Yemek ikramından sonra halaylar tutulur, oyun şarkıları esliğinde oyunlar oynanır.

Kuzu kırpma senlikleri yöredeki hayvan yetiştiricileri için bir anlamda mali yılbaşıdır. Hayvan yetiştiricileri birbirlerine olan burç ve alacaklarını tahsil ederler; çoban ücretlerini öderler. Koyun ve kuzu piyasası açılarak satışlara başlanır. Böylece yörede ekonomik bir canlanmayana vesile olur.

Hakkari'de sosyal yapı


SOSYAL YAPI

Sosyal yapı,yöreden yöreye,tarihi, coğrafi, ekonomik yapı ve eğitim durumuna bağlı olarak farklıklar gösterir. Yöremiz M.Ö. 700 yıllarına uzanan tarihi geçmesine rağmen coğrafi yapısından kaynaklanan başka kültürlerle ciddi bir alış verişi olmayan kendine kapanık bir sosyal yapı görüntüsü vermektedir.


İl topraklarının büyük bir kısmının bozkır ve dağlarla kaplı olması, dağlarında yükseltilerinin fazla olması yöre insanini ekonomik bakımdan hayvancılığa bağımlı hale getirmiştir. Tarıma elverişli kültür arazisinin azlığı, iklimin karasal olması da bunda önemli rol oynamıştır. Bunun tabii sonucu olarak yöre halkı sabit ve toplu yerleşme yerine bağlı kalmamış, hayvanlarını otlamak için yari göçebe hayati diğer bir değişle hayvancılık eksenli bir hayati yasamak zorunda kalmıştır. Eğitim ve ulaşım hizmetlerinin yetersizliği yukarıdaki olumsuzluklara eklenince ; Türkiye’nin diğer yörelerinden farklı, mesken durumundan, zoma yaşantısına,evlenme adetlerinden doğum ve ölüm adetlerine aile yapısından aşiretsel yapıya, mahalli kıyafetlerden beslenme çeşitlerine kadar alışılmadık bir sosyal yapı profili çıkıyor karşımıza Bu sosyal yapı içerisinde çok otantik güzellikler bulunur.

Hakkari'ye ulaşım ve konaklama
Hakkari'ye ilk defa geleceksiniz ama nasıl geleceğinizi bilmiyorsanız bu sayfa sizin için:

1- Uçakla Gelecekler İçin

Uçak Van havaalanına kadar gelecektir. Havaalanına indikten sonra Van otobüs terminaline gidin. Hakkari Van arası seyahat eden Van Gölü, Star Van Tur, Van Seyahat, Erciş İtimat firmalarından biriyle Hakkari'ye gelebilirsiniz. Bu firmaların otobüsleri sabah 8,13 ve akşam 16'da Van'dan hareket etmektedir. Van'a saat 16'dan önce gelmeye çalışın. Aksi takdirde otobüs bulamayabilirsiniz. Hakkari-Van arası 205 kilo metredir ve otobüsle yaklaşık 4 saat sürmektedir.

2- Otobüsle Gelecekler İçin

Geleceğiniz ilden muhtemelen direk Hakkari aracı bulunmayacaktır. Van aktarmalı geleceksiniz. Hakkari Van arası seyahat eden Van Gölü, Star Van Tur, Van Seyahat firmalarından biriyle Hakkari'ye gelebilirsiniz. Bu firmaların otobüsleri sabah 8,13 ve akşam 16'da Van'dan hareket etmektedir. Van'a saat 16'dan önce gelmeye çalışın. Aksi takdirde otobüs bulamayabilirsiniz. Hakkari-Van arası 205 kilo metredir ve otobüsle yaklaşık 4 saat sürmektedir.


3- Özel Otomobille Gelecekler İçin

Erzurum-Ağrı istikametinden geliyorsanız Van'dan geçeceksiniz. Van üzeri gelirken iki alternatif yolunuz bulunur:

Bunlardan biri Edremit üzerinden geçer ve diğerinden 20km daha uzaktır. Ancak diğer yola göre daha düz bir yoldur ve kışın karlı-buzlu havalarda en uygun yol bu istikamettir.

Diğer yol 20 km daha kısadır fakat dağdan geçmeniz gerekir. Bu yolu kullanabilmek için Van şehir merkezine girin ve ana caddeyi takip edin. Kışın karlı ve buzlu havalar için tavsiye edemem ancak yaz ayları için uygun bir yoldur.

Muş-Tatvan veya Bitlis-Tatvan istikametinden gelecekseniz Tatvan-Gevaş güzergahını takip edin. Bu güzergahtan gelirken Van'a uğramanız gerekmiyor. Van'a yaklaşık 20km kala Hakkari yol ayrımına gireceksiniz. Hakkari yol ayrımına girdikten kısa bir süre sonra Gürpınar ilçesinden geçeceksiniz.

Aşırı kar ve buzlanma varsa bu yol yerine 70 km daha uzak olan ikinci yolu tercih edebilirsiniz. İkinci yol Tatvan-Ahlat-Adilcevaz-Erciş-Van üzerinden geçer ve diğer yola göre daha düzdür. Ama dediğim gibi aşırı kar ve buzlanma yoksa bu yolu tercih etmeniz gerekmez.

Hakkari yolu üzerinde Hoşap ilçesine uğrayacaksınız. Hoşap'tan sonra 33 virajlı sert bir dağ yolu sizi bekliyor. Ama korkmayın yol oldukça iyi. Eğer karlı bir havada geliyorsanız mutlaka zincir bulundurun. Ardından uğrayacağınız ilçe Başkale. Başkale'den sonra herhangi bir ilçeye uğramayacaksınız. Kalan yolunuz 90km. Yol üzerinde bir kaç köy içinden ve iki küçük tünelden geçeceksiniz. Hakkari'ye girişte yine bir dağ yolu var ama ilki kadar uzun değil bu.

Hakkari'ye yaklaştıkça Zap suyu size rehberlik edecektir. Hakkari'ye gelirken çok güzel dağ manzaraları göreceksiniz. Fotoğraf makinenizi hazır bulundurun ve bu manzaraları resmedin.

Güney illerimizden birinden gelecekseniz Şırnak üzeri gelmek kilometre açısından cazip görünebilir. O yolu kullanmanızı hiç tavsiye etmem. Cizre'den sonra yol inanılmaz derecede kötü. 2003 yazında o yoldan gelme gafletinde bulunup, 200 km yolu 5 saatten daha uzun sürede gelebildik. Hele gece gelecekseniz asla düşünmeyin bile. Bunu terör nedeniyle söylemiyorum. O tür bir sıkıntınız olmaz, yol çok kötü ve çok keskin virajlar var ama bu virajları belirtecek doğru düzgün tabelalar yok.

Hakkari gelenek ve görenekler



DOĞUM VE SÜNNET ADETLERİ

Doğum hayata atılan ilk adimdir. Her doğum ailenin akrabaların ve soyun sayısını artırır. Akraba ilişkilerinin çok siki olduğu ve aşiretsel yapının egemen olduğu ilimizde sayı artışı çok önemlidir. Bu nedenle her aile mutlak çocuk sahibi olma arzusu taşır. Ailelerin çok çocuklu olması bunun en güzel belirtisidir.

Her anne babanın en büyük arzusu erkek çocuklarının olmasıdır. Erkek çocuğu olmayan aileler bu arzularını gerçekleştirmek için birden çok evlilik yapabilirler. Bunda ‘baba suyunun devam etmesi ‘ düşüncesi yatar. Kısmen de ‘hayvan gütme bağ, bahçe islerinde babaya yardim etme baba yaşlanınca da ona bakma ‘ fikri yatar.

Çocuğu olmayan aileler, çocukları olsun diye türbelere yatırlara gider adak adarlar. Halk arasında ‘kari koca ilacı’ denilen ilaçlar kollanılır. Doğu köy yerinde yaşlı kadınlar nezaretinde gerçekleştirilmekle birlikte doğum evlerinde de gerçekleştirenler vardır.



Doğum işaretlerinin başlamasıyla beraber doğum kolay olsun diye cami damındaki lor tas denilen silindir seklindeki tas dikine kaldırılır.

Doğum sonrasında aile ve akrabalar çocuğu ve anneyi ziyarete gelirler. Geldiklerinde ‘pirsiyar ‘ denilen hediyeler getirilir. Doğum evinde bankut da denilen (dam dövme ) denilen haşlanmış buğday, nohut kuru üzüm ve ceviz içi karışımından oluşan eğlencelik yiyecek istenir. Evin damına çıkılır ve hediye verilinceye dek dama vurulur.

Doğum sonrası kırkı çıkıncaya kadar anne ve bebek, cin ve al basmasına karşı yalnız bırakılmaz bununla birlikte yatağın etrafı kalın iple çevrilir. Lohusalık döneminde anne ya hiç yada dışarı çıkınca biri eslik eder.

Ayni günlerde doğum yapan kadınlar saçları karışmasın diye birbirine iğne vererek görüşebilir.

Bebeğin kesilen göbek bağı yastığın içine konur bu şekilde çocuğun uyuyacağına inanılır. Kimi zamanda cami duvarına konur. Bu şekilde de okumuş adam olacağına inanılır.

Çocuğa ad konulurken ailede ölmüş birinin adi verilir. O ad yaşatılmaya çalışılır. Ayrıca çocuğun doğduğu ay ve gün belirli ay ve gün ise o ad ve gün ile adlandırılır. Bunların dışında peygamber isimleri Allah'ın sıfatları ve dini büyükleri isimleri ile de adlandırılabilirler. Bebek beşikte yatırılır. Erkek çocuk çoğu zaman doğar doğmaz sünnet ettirilir. Sünnetler çok sade çoğu zaman sesiz sedasız yapılır.

TÜRBE ZİYARETLERİ

Hakkari de türbe ziyaretleri halkın yaşantısında büyük yer tutar. Günlük yasam içerisinde lüzum görüldükçe ziyaretler gerçekleştirilebildiği gibi yılın belli bir bölümün gerçekleştirilen umumi ziyaretlerde vardır. Ziyaretler kimi zaman ruhi ve amansız bir hastalığı olan şifa bulması düşüncesiyle kimi zaman değişik doğa ve dileklerde bulunmak gayesiyle yapılır. Ziyaret esnasında türbede yatanın ruhuna fatiha ve kurandan sureler okunur. Ziyaretçiler yatır hürmetine dua ve dileklerinin kabulünü yüce Allah’tan dilerler. Yatırın hayrına adak keserek dağıtılır yada hayır denilen bisküvi gibi tüketim maddeleri dağıtılır. Umumi ziyaretler her yılın yerel takvimle “nivi timeh” (28 temmuz) denilen güne rast gelen gün gerçekleştirilir bu ziyaretler diğer ziyaretlerden farklı olarak bir piknik ve senlik havasında yapılır. Türbe ziyaretlerine uzak köylerden ve yerleşme mahallelerinden de yoğun bir katilim olur.

Ziyaret sırasında mum yakılması görülmemekle birlikte, bez bağlama dilek taşı yapıştırma gibi inançlar da mevcuttur

Hakkari Türküleri
TİYAR DERESİ

Aman bu dere tiyar deresi

Kızlar geliyor elinde testi,

Testiler yerde kızlar halayda,

Çeker halayı a canım Tiyar Efesi,

Aman amanım, canım cananım,

Aman amanım a canım serhat zozanım

Gelin a dostlar dere boyuna

İçinde bakın tatlı suyuna

Elde testi ile sallanan yarim

YAR GÜZEL
Yar güzel, can güzel,

Gül bahçesi sarı gül,

Yar güzel can güzel,

Her gül bir güzel bülbül

Yar güzel can güzel

O güzel benim yarim,

Yar güzel can güzel,

Söyle yarime gelsin,

Yar güzel can güzel,

Söyle gelsin o bekler,

Yar güzel can güzel,

Oynayalım beraber

Yar güzel can güzel,

Çal oynasın yiğitler

Yar güzel can güzel,

Oynayalım beraber.



BERÇELAN TÜRKÜSÜ-(Kürtçe)

Heyran dê rabe biçin zozana
Keprokê çêkin şaxên berana
Qifla ser memika vedikin didana
Heyran dê rabe biçin kêrîya
Keprokê çêkin şaxên nêrîya
Qifla ser memika vedikin tilîya

BERÇELAN TÜRKÜSÜ

Hayran haydi kalk yaylaya gidelim
Evimizi koç boynuzlarından yapalım
Göğsün kilidini dişimizle açalım
Hayran haydi kalk yamaçlara gidelim
Evimizi teke boynuzlarından yapalım
Göğsün kilidini parmakla açalım



MEMO

Hay Hay Hay Memo

Memo aslan abbasî

Canım lo Memo

Memo aslan abbasî

Hay Hay hay Memo

Memo giymiş kirasi,

Canım lo Memo

Hay hay hay Memo

Kör olası annesi,

Canım lo Memo

Kör olası annesi

Hay hay hay Memo

Sendin Serhadın Beyi

Canım lo Memo

Hakkari Tarihi Yapısı


Hakkari adı, eskiden Van gölünün güneyinde ve bir bölümü de İran’a doğru uzanan yörelere yerleşmiş “Hakkar” kabilesinin isminden gelmektedir. Arap dili, coğrafyası ve tarihlerinde bölge adı “Hakkariye” olarak geçmekte olup, “Hakkarlar’ın Şehri” anlamına gelmektedir.

Yörede yapılan araştırmalarda ele geçen belgelerden ve çevrede bulunan kaya isimlerinden bölgenin tarih öncesi çağlarda yerleşim yeri olduğu, sırayla Sümerler, Akadlar, Urartular ve Asurluların uzun süre yaşadıkları tespit olunmuştur.

İlk çağlarda müstahkem bir kale gözüyle bakılan ve bu yüzden uzun savaşlara sahne olan Hakkari 1514’de Çaldıran zaferinden sonra Osmanlı topraklarına katılmıştır. Birinci dünya savaşı sonrasında 24.04.1915’de Rusların işgaline uğrayan Hakkari 22.04.1918. tarihinde kurtarılmıştır.

1926 yılında yapılan Ankara Antlaşması ile Musul dahil beş bölgesi ulusal hududlar dışında kalan Hakkari aynı yıl il statüsü kazanmıştır. 1933 yılında Van İline bağlanmış, 1936 yılında yeniden il statüsü kazanmıştır.

Hakkari Dağları


Üçüncü zaman yereyleri Alp-Himalayalar'ın ülkemizdeki bağlantı kuşağı durumundaki Torosların en heybetli bölümünü oluşturur Dış doğu Toroslar Bitlis sınırından sonra Hakkari dağları ismini alır. İran sınırına kadar devam eder. Dağlar Doğu-Batı doğrultulu uzanır. Ancak bu uzantılar, Kuzey-Güney doğrultulu derin vadilerle parçalanır.Ulaşım Bu Akarsu yatakları durumundaki vadi yamaçlarında, yer yer ise dağların zirvelerindeki geçişlerden Sağlanır.

Yükseltinin 1500 ile 2000 metre arasında yoğunluk kazandığı bu bölümde 30 'un üzerinde doruk 3000 metreyi aşar. Bunların en önemlilerinin ilçelere göre dağılımı aşağıdaki gibidir.

Bilim adamları, Hakkari ilimizin, henüz keşfedilmemiş bir bölge olduğunu söylerler. Son yıllarda, Hakkari bölgesindeki Sat dağları ile Yüksekova vadisinde yapılan bilimsel araştırmalar, çok ilginç sonuçlar vermiş, bu bölgedeki mağaralar ve mağara girişlerinde ilk çağlara ait kaya resimlerine rastlanmıştır. Resimler, daha çok bu bölgede sık sık görülen dağ keçilerini temsil ediyordu. Tarih öncesi insanlarının sert taslarla kayalara oyduğu bu resimler, av hayvanlarının kolayca yakalanabilmesi için yapılmıştı. Mağara devri insaninin inancına göre, resmi yapılan hayvan, kurulan tuzağa kolayca düşüyor ve avlanıyordu. Ayrıca, burada yetişen dağ keçilerinin midelerinde sert bir tas meydana geliyordu. Söylentilere göre bu tas, çeşitli hastalıklara, özellikle zehirlenmelere karşı ilaç olarak kullanılıyordu. Bugün de, bu inanç Hakkari bölgesinde yaşamaktadır.

Doğu Toroslar'ın İç-Doğu Toroslar ve Orta-Dağı Toroslar'dan en güneydeki üçüncü sırası olan Dış-Doğu Toroslar, batıdaki Amanus Sağları ve Misis Tepelikleri'yle başlayarak, Malatya'nın güneyindeki Ergani ve Bitlis'in çevresinde sıra dağlar sürer. Dış-Doğu Toroslar, buradan İran sınırına dek Hakkâri Dağları'nı oluşturdu .
Hakkâri dağları genellikle batı-doğu yönünde uzanır ve Orta İran Çöküntü Alanı'nı güneyden çevreler . Hakkâri Dağlarının il alanı içinde kalan kesimleri Habur, Zap, Avarobaşin vadileri ve Yüksekova Çöküntü Havası ile parçalanmıştır.

Botan, Habur ve Zap sularının su bölümü çizgisi boyunca , batı-doğu yönünde uzanan dağlar, çok yüksek bir kabartı oluşturur . Bu sıradağ doğuya doğru gidildikçe genişler. Deniz düzeyinden yüksek bir temel üzerinde yükselen dağların kimi kolları, kuzeye ve güneye uzanır.
Sıradağın Botan Havzası'na bakan bölümleri, il sınırları dışında kalmaktadır ve akarsuların oluşturduğu derin vadilerle parçalanmıştır. Bu çok yüksek yaylalarda, kışlar uzun ve sert geçtiğinden, yerleşik yaşam yok denecek denli azdır.

Sıradağın il alanı içinde kalan güney kesimleri ise , çok deha yüksektir. Dağların çoğunluğu 3.000m geçer. Habur ve Zap suları ile kolları, bol yağış alan bu yüksek dağlardan beslenmektedir. Sulara karşı direnci az olan şistler ve eosen kalkerleri içinde, eşine Türkiye'nin hiçbir yerinde rastlanmayan derinlikte ve sarplıkta, vadiler oyulmuştur.

Hakkari de Vadiler ve Ovalar
Hakkâri il alanı,Dicle Irmağı'nın kolları olan Zap ve Habur Suları havzaları üzerinde yer alır. Hakkâri yöresini örten Doğu Torosların yayı, neojen otlarından aşınmış, daha sonra şiddetli yükselmelere uğramış ve kubbeleşmiştir dağlardır. Yüksek yerlerde buzul oyma ve birikintileri ortaya çıkmıştır. Buzulların gerilmesinden sonra, akarsu oymaları sonucu, derin karstik vadiler oluşmuştur.

Zap Vadisi
Havaril Dağları'nın güney yamaçlarından başlayan, Zap Vadisinin başlangıçta fazla dar değildir. Başkale yakınlarında vadi daha da genişler.
Bu geniş taban üzerinde Başkale Vadileri oluşmuştur. Daha sonra Hakkâri il sınırları içine giren vadide bu düzlüklerdir, Vadi, Nehil Vadisi ile birleşinceye dek sınırda da olsa sürer. Zap Vadisi Cilo Dağı'nın kuzeyinde Nehil Vadisiyle birleştikten sonra güneybatıya döner. Genişçe bir yay çizerek Altın Dağlarıyla Samur Dağları arasında geçer ve Çukurca yöresinde Irak topraklarına girer.
Zap Vadisi, ülkenin en derin ve dar vadilerden biridir. Bunun iki nedeni vardır, Hakkâri Toroslarının temelinde, kretase ve neojen kalkerleri büyük bir yer tutmaktadır. Kalkerlerin suya karşı dirençleri az olduğundan, derin vadiler oluşmuştur. Ayrıca, neojen sonlarında yörede olan şiddetli yükselmelerden dolayı yapılanmada etkisi büyük olmuştur.
Zap Vadisi, yer yer yarma vadi, yer yer de henüz gelişim tamamlanmamış(u) vadi şeklindedir.Bu nedenle, vadinin hiçbir yerinde geniş tarım alanları yoktur. Vadi yamaçlarında, bölgenin yükseltme hareketleriyle uyumlu olarak şekiller oluşmuş ise de buralar çoğunlukla yüzeyin yontulması sonucu birikmiş taş ve molozlarla kaplıdır. Bu düzlüklerde tarım yapma olasılığı yoktur. Vadi yamaçlarının genişledikleri yerlerde, az da olsa küçük tarım alanları vardır. Tarım toprakları çok yetersiz kaldığından vadi tabanına yakın yamaçlarda, yapay taraçalar oluşturulmuştur.
Zap Vadisi'nde sınırlı tarım alanlarında, kuzeyde daha çok olmak üzere, buğday ve arpa ekilmektedir. Ayrıca elma ve dut üreticiliği başta olmak üzere, bağcılık yapılır.

Nehil Vadisi
Yüksekova'nın doğusundaki dağların güney yamaçlarından başlayan Nehil Vadisi, önce güneybatı, sonrada batı yönünden uzayarak geniş bir yay çizer.Başlangıçtan hemen sonra tabanı genişler ve geniş bir düzlük ortaya çıkar. Bu düzlüğe Gevar Ovası adı verilir. Ovanın, batı ucunda, vadi, yeniden daralır ve bir boğaz şeklini alarak Zap Vadisiyle birleşir.

Hakkari Şemdinli ilçesi
Eski bir yerleşim birimi olan Şemdinli'de Sümerler, Urartular ve Asurlar 'ın uzun süre yaşadıkları anlaşılmıştır. Bölge, daha sonra Med'ler, Babil'ler,Pers'ler, Makedonya'lılar ve Silveskoslar 'ın eline geçti. Hz. Ömer döneminde Müslüman birliğine katılan Şemdinli, Yavuz Sultan Selimin 1514 Çaldıran Seferi'nden sonra Osmanlı egemenliğine girmiştir.

l.Dünya savaş ’ında defalarca Rus işgaline uğrayan ilçemiz, 1917 tarihinde keşif kolları kuvvetlerimiz tarafından kurtarılmıştır.

1926'da yapılan Ankara Antlaşması'yla Musul ve Hakkari'nin beş bölgesi sınır dışı kaldı. Nihayet Çölemerik, Çal (Çukurca). Gever. (Yüksekova), Şemdinan (Şemdinli) ilçelerinden meydana gelen Hakkari vilayeti kuruldu. Cumhuriyet Döneminde bir süre Van vilayet içinde kaldı. 4 Ocak 1936 tarihinde Hakkari tekrar vilayet olunca Şemdinli ilçesi de Hakkari'ye bağlanmıştır.

Şemdinli'nin toplam nüfusu 1997 sayımına göre 39.447'dir toplam nüfusun 12.133' ü ilçe merkezinde.27.314' ü köylerde yaşamaktadır. Şemdinli 'nin 22 köyü ve 77 mezrası bulunmaktadır. Derecik 'ten başka beldesi yoktur.

Şemdinli'nin yüz ölçümü 1652 Km2 olup rakımı 1406 'dir. İlçenin doğusunda İran, güneyinde Irak ve kuzeyinde de Yüksekova ilçesi vardır. Kuytu ve ormanlık bir derede bulunan Şemdinli tamamıyla dağlıktır. İklim bakımından yazları sıcak, kışları kar yağışlı ve ılımandır.

Şemdinli, sanayi bakımından gelişmemiştir. En önemli geçim kaynağı hayvancılıktır. Ayrıca Şemdinli, balı, ceviz ve tütünüyle meşhurdur.

Şemdinli tarihi eserler bakımından oldukça zengindir.

Tarihi Yerleri

1-Kayme sarayı 2-Kelat sarayı 3-Taş köprü

Tarihi Mezar Ve Türbeler
1-Seyit Abdullah-ı Şemdinli Türbesi 2-Seyit Taha-i Hakkari Mezarlığı

Kilise Ve Konaklar

1-Darareş (kara kilise) kilisesi 2-Yıkık Konak

Şemdinli Balı
İlimize has Şemdinli balı diğer kesimlerde olduğu gibi insan bünyesini rahatsız edici hiç bir özelliği taşımamaktadır. Antiseptik ve antitoksin özelliği vardır. saf çiçek tozundan alındığı ve katkısız olduğu için mide, kalp, karaciğer, Şeker hastalığı, kemik hastalıkları ve hatta kanseri iyi edici özellikleri, bulunmaktadır.

Arı için gerekli olan polen ve nektar kaynakları oldukça fazladır. Ormanlık alanda bulunan söğüt, yabani yonca, elma, armut, alıç, erik, geven, kır çiçekleri ile ekilen yonca ve tütün çiçeklerinde fazla miktarda bulunan nektarda bulunan nektar. Balın kalitesini daha da yükseltmektedir. Öncelikle Şemdinli ilçesinde kara kovan ile yapılan arıcılık 1968 yılında sonra yerini fenni arıcılığa bırakmıştır.1970 yılında 40 ton olan bal üretimi en verimli yılını 1986 yılında yaşamıştır 1986 yılında sonra bal üretimi ile kovan sayısında düşüş görülmüştür

Hakkari yüksekova ilçesi




TARİHİ: Tarihi bir kent olan Yüksekova'nın tarihi M.Ö 7000'lere değin uzandığı kesin olarak bilinmektedir. GEVEROK vadisinde CİE HANDEV ADE Tepesinde kayalara kazılmış bini aşkın resim bulunmuştur. Bu resirnler yapısal özellikleri nedeniyle NEOLOTİK dönemle tarihlenmektedir. M.Ö lOOO'de ise yörede URARTU uygarlığı yaşanmıştır. Bu uygarlığın en kalıcı izleri ise İlçe sınırları içindeki ünlü ORDU yoludur. Bu yol, URARTU krallığının Van Gölü kıyısındaki merkezi TUŞBA'dan (Van İlinin eski ismi)başlayıp CİLO Dağlarına değin uzanmaktadır. GELYAŞİN ve TOPUZAVA anıtları üzerinde URARTU dili ile yazılmış yazıtlar vardır ki; bu uygarlıkla ilgili en doğrudan bilgiler bu yazıtlardan elde edilmiştir.


COĞRAFİ KONUMU: Yüksekova ilçesi doğuda İran devleti ve Şemdinli ilçesi, güneyde Irak devleti, batıda Çukurca ilçesi ve Hakkari ili, kuzeyde Van ilinin Başkale ilçesi ve İran devleti ile çevrili ülkemizin bir serhat ilçesidir.Yüz ölçümü 2291 kilometrekare olup Hakkari iline uzaklığı 80 km’dir Etrafı dağlarla çevrili olan ilçemizin rakımı 1950 m'dir. Batısında Cilo dağı, kuzeyde Mor dağı doğusunda İran sınır dağları güneyinde Cilo dağlarının uzantısı olan Sipiriz sıra dağlarıyla çevrilidir. Yüksekova ilçesi bir çöküntü alanıdır. Ovanın kenarında büyük Zap nehrinin bir kolu olan Nehil çayı akmaktadır. Yüksekova’nın yüksek dağlarında bazı buzul ve sirk gölleri vardır. Bu göller daha çok Cilo ve Sat dağlarındadır.

TARİHİ VE TURİSTİK YERLER:Türk tarih Kurumu Uzmanlarının adım adım dolaşarak 1938’de Cilo ve Sat Dağları’nın Geveruk Vadisi’nde rastladıkları “Kaya resimleri” Yüksekova yöresinin tarihi değerini arttırmıştır. Yüksekova ilçesinin batı ucunda Büyükçiftlik köyünün doğu istikametinde Büyükçiftlik-Kadıköy yolu üzerinde Derav (Melik) köyünde büyük bir şehir harabesi ve kale kalıntısı vardır. Burasının Urartu’lara ait Kadim Musaşir şehri olduğu kuvvetle muhtemeldir. Yüksekova’da Dara köyü gibi daha başka önemli yerler vardır. Musaşir, Urartu tarihinde mühim bir merkez olduğundan şehir kalıntılarının yapılacak kazılar sonucunda bulunması mümkündür. Köprücük Köyünün ortasındaki tepede uzun diktörtgen planlı iki bölümlü bir kilise kalıntısı vardır. Duvarlar düzgün, koyu renkli taştandır. Yan duvarlardaki yarım payeler tonuz örtüyü taşımaktadır. Kapının üstünde bezemeli bir taş vardır.

Hakkari yemekleri
hekerun

2 yumurta kişilik yemek tarifi
Malzeme

yağ ve yumurta

Yapılışı: bir yemek kaşığı yağı iyice kızartın sonra yumurtaları(aman karıştırmayın) tavanın sağ tarafına vurarak kırın ve dökmeden ikiye bölünmüş kabukların arasından tavaya atın.yumurtanın beyazı şişinceye kadar bekleyin.afiyet olsun


kürt usülü kısır tarifi

6 kişilik kişilik yemek tarifi
Malzeme
2 su bardağı kalın bulgurt 1 demet maydanoz1 demet yeşil soğan 2 yemek kaşığı tukaş salça 2 adet domates 2adet salatalık bir çay kaşığı pul biber 1 fiske tuz 5/6 yaprak marol iki subardağı sıcak su 1 çay bardağı sıvı yağ

Yapılışı: ilk ,bulguru yıkadıktan sonra üzerine su ilave ederk demlenmesini bekleyin bir yandanda eldeki malzemeleri ince ince doğrayın bulgur demlendikten sonra önce salçayı ve tuzu ilave ederek iyice karıştırın daha sonra diyer malzemeleri ilave ederek dolapta soğmasını bekleyin limonla servis yapın afiyet olsun

mesur yuksekova adana kebabı

5 kışilik kişilik yemek tarifi
Malzeme
kıyma kuyruk yagı maydanos tuz bıber

Yapılışı: sınırsız 500 gram etımızı satırla dograyıp kıyma halınew getırıyoruz ve icine 100 gram satırla dogranmış kuyruk yagını vurup maydanosla zıg cekıldıkten sonra ktuz pulbıberı katılıp iyice yogrulduktan sonra sışleere saplarız bu kebabı tavadada yapabılırız kozde 7yada tavada pıştık ten sonnra servıse sunulur

cimilig

8 kişilik kişilik yemek tarifi
Malzeme

pekmez,yag ve tandır ekmeği

Yapılışı: önce tandır ekmeğini parça parça dograyacan sonra pekmezle yagı kaynatacan sonra bu dogradıgın ekmek parçalarını içine atacan bir güzel karıştırıp afiyetle sıcag sıcag servis edeceksiniz


parmak kebap

Malzeme
1/2 patlıcan 1/2 kg yeşil biber 1/2 kuşbaşı et pul biber kara biber salça tuz kızartmak için sıvı yağ

Yapılışı: biberler ve patlıcanlar parmak şeklinde kesilip yağda hafif kızartılır. Kağıt havlu üzerine bırakılıp fazla yağın çekilmesi beklenir.Diğer taraftan kuşbaşı etimizi kendi suyunda iyice haşlarız.iyice pişen etimizin içine arzuya göre pul ve kara bibertuz bir miktar da yağla iyice kızartırız.bütün malzemelerimizi fırın tepsimizde harmanlarız.Yarım su bardağı sıcak suyun içinde yarım yemek kaşığı domates salçası eritilip yemeğimizin üzerine dökeriz.Daha sonra üzeri kızarana dek fırında pişiririz