Azerbaycan Tarihi

**makinist** · 05.08.08, 23:37

Azerbaycan tarihi

Günümüzdeki Azerbaycan Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.

Yeni Çağ

Azerbaycan 15. yüzyıla Arap kökenli Şirvanşahların yönetimi altında girdi. Aynı dönemde İran ve Ermenistan toprakları Türk kökenli Akkoyunlular tarafından yönetilmekteydi. Her iki hanedan da aynen Osmanlı Hanedanı gibi Sünni mezhebindendi. Ancak Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın 1478 yılındaki ölümünden sonra İran'da gene Türk kökenli olan ancak Şii mezhebine üye Safevi Hanedanı güç kazanmaya başladılar . 1501 yılında Akkoyunlular Safeviler tarafından büyük bir yenilgiye uğratıldılar. Aynı yılda Safeviler Tebriz'i ele geçirerek kendilerine başken yaptılar ve Bakü'yü talan ettiler.
Safeviler 16. yüzyılın başlarında bölgeye tamamen egemen olmuşlardı. 1508 yılında Akkoyunlular tamamen yıkıldı. Şirvanşahlar Safevilerin egemenliği altında bir süre daha Azerbaycan topraklarını yönetmeye devam ettiler. Ancak 1538 yılında I. Tahmasp Şirvanşahlara son verdi. 1540 yılında Bakü tekrar Safevi ordusu tarafından işgal edildi. Safeviler Azerbaycan'daki Sünni halkı Şiiliğe zorladılar. Zamanla bölge halkı mezhep değiştirerek Şiiliğe geçti.
Azerbaycan toprakları 16. ve 17. yüzyıllarda sürekli olarak Osmanlı-İran Savaşları'na sahne oldu. Şamakhi, Gence ve Bakü 1580'lerde Osmanlıların eline geçti. Şah I. Abbas (1587 - 1630) döneminde Safeviler Osmanlıları yenerek Azerbaycan topraklarını tekrar geri aldılar. 1639 yılında imzalanan ve İran'la Osmanlı Devleti arasındaki sınırları belirleyen en son antlaşma olan Kasr-ı Şirin Antlaşmasından Azerbaycan toprakları İran'a kaldı.
Ancak 1747 yılında Nadir Şah'ın suikast sonucu öldürülmesinden sonra İran'daki Safevi egemenliği sarsıldı. Şirvan, Baku, Karabağ, Gence, Küba, Şaki, Taliş, Erivan, Nahçıvan diğer kentlerde çeşitli hanlıklar kuruldu. 1796 yılında İran'ı yöneten Kaçar Hanedanı'ndan Ağa Muhammed Han Azerbaycan'ı ele geçirdi. Bu sırada Rusya Gürcistan'ı ele geçirmiş ve Kafkaslardaki bir çok hanlığa egemen olmuştu. Rus ordusu 1813 yılında Tebriz'i işgal etti. İran Rusya'yla Gülistan Antlaşmasını imzalayarak Kafkaslardaki birçok hanlığı Rusya'ya vermek zorunda kaldı. İran tekrar 1826-1828 Rusya-İran Savaşı'nı kadar bu durum devam etti. Bu sefer 21 Şubat 1828 tarihinde imzalanan Türkmençay Antlaşması uyarınca Azerbaycan dahil bütün Kafkasya İran'ın elinden çıktı. Rusya İmparatorluğunun bir parçası haline geldi. 1870'lerde Azerbaycan'da petrol keşfedildi. 20. yüzyıla girerken Bakü'nün nüfusu 10.000 kişiden 250.000 kişiye ulaşmıştı

Yakın Çağ

1906-1914 yıllarında Rusya'da açılan parlamentoya Azeri temsilciler de katıldı. 1911 yılında Mehmed Emin Resulzade tarafından kurulan Musavat Partisi Türk-İslam sentezine dayanan bir siyaset güdüyordu. 1917 yılında Rusya'da gerçekleşen Ekim Devrimi sonucu Rusya İmparatorluğu yıkıldı. Serbest kalan Azerbaycan'da 28 Mayıs 1918 tarihinde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildi. Ancak 28 Nisan 1920 tarihinde Kızıl Ordu hiç bir dirençle karşılaşmadan Azerbaycan'a girdi. Böylece Azerbaycan'ın kısa süren bağımsızlığı sona ermiş oldu.

Moskova Mart 1922'de Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan'dan oluşan Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ni ilan etti. Aralık 1922'de bu cumhuriyet Sovyetler Biliği'ni oluşan ilk 4 cumhuriyetten biri oldu. 1936 yılında bu cumhuriyet 3 kısıma ayrıldı. Azerbaycan toprakları Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni oluşturdu. II. Dünya Savaşı sırasında Azerbaycan Sovyetler Birliği'nin petrol ihtiyacının büyük bir bölümünü karşılayarak önemli bir rol oynadı. Nazi Almanyası'nın orduları 1941 yılında Kafkasya'ya kadar ilerlediler ama Azerbaycan'a girmeden durduruldular.

1969 yılında Azeri siyasetçi Haydar Aliyev Moskova tarafından Azerbaycan Komünist Partisi'nin genel sekreterliğine getirildi. 1982 yılında Aliyev SSCB Komünist Partisinin Politbürosuna atanan ilk Müslüman üye oldu. 1980'li yılların sonlarında SSCB devlet başkanı Mikhail Gorbaçov tarafından geliştirilen Perestroyka ve Glasnost siyaseti Kafkas cumhuriyetlerine yeni özgürlükler sağladı. Ancak bu özgürlükler öteden beri bastırılmış milliyetçilik duygularını da yüzeye çıkardı. Ermeniler yüzbinlerce Azeriyi Azerbaycan'ın bir parçası olan Dağlık Karabağ'dan ve Ermenistan topraklarından sınırdışı ettiler. Azerbaycan da bir çok Ermeniyi Sumkayıt ve Bakü'den sınırdışı ederek buna cevap verdi. Sovyetler Birliği Azerbaycan'da sıkıyönetim ilan etti. 20 Ocak 1990 tarihinde Bakü'de yapılan gösterilerde 132 gösterici Sovyet askerleri tarafından öldürüldü. Azerbaycan diğer Sovyet Cumhuriyetlerini takip ederek 30 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etti ve Bağımsız Devletler Topluluğu'na üye oldu.

Bağımsızlığını kazanan Azerbaycan'da Eylül 1991'de yapılan ilk seçimlerde eski Komünist Partisi sekreteri Ayaz Muttalibov ilk devlet başkanı seçildi. Bu sırada Dağlık Karabağ'daki anlaşmazlık giderek artıyordu. 1992'de Karabağ'daki Ermeniler bağımsızlıklarını ilan ettiler. Böylece başlayan Karabağ Savaşı Rusya'nın desteği sayesinde kısa zamanda Ermenistan'ın lehine döndü. 25 Şubat 1992 tarihinde Dağlık Karabağ'daki Hocalı Katliamında yüzlerce Azeri Ermeniler tarafından öldürüldü. Savaştaki başarısızlığı yüzünden Komünist kökenli hükümet düştü ve yeni yapılan seçimlerde Azerbaycan Halk Cephesi lideri ve Türkiye yanlısı Ebulfez Elçibey devlet başkanı seçildi.

Elçibey de Ermenilerin Karabağ'daki kazançlarını önleyemedi. 1993 yılında Gence'de Elçibey'e karşı yapılan askeri darbe sonucu yönetim Haydar Aliyev'in eline geçti. 16 Mayıs 1994 tarihinde Ermenistan, Azerbaycan, Dağlık Karabağ ve Rusya'nın liderleri Moskova'da biraraya gelerek ateşkes antlaşması imzaladılar. Ancak kalıcı bir barış antlaşması hiç bir zaman imzalanmadı. Ermenistan'ın Azeri topraklarını işgal etmesine cevap olarak Azerbaycan'ın Ermenistan'la olan sınırlarını kapatması eylemine Türkiye de katıldı. İki ülke arasındaki anlaşmazlık günümüze değin çözümsüz olarak devam etmektedir. Haydar Aliyev 12 Aralık 2003'de öldü ve yerine oğlu İlham Aliyev devlet başkanı seçildi.

Alıntıdır

Konu Bilgileri
	Konu Başlığı Azerbaycan Tarihi	Konudaki Cevap Sayısı 0
	Şuan Bu Konuyu Görüntüleyenler	Görüntülenme Sayısı 605

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)